Tütün yetiştiriciliği bilgileri, bitki besin noksanlıkları, noksanlıkların giderilmesi, hastalıkları, zararlıları

Ülkemizde yetiştirilen tütünler, üretildikleri bölgelerde ekolojik faktörler ve çeşitli karakteristikler bakımından farklı özelliklere sahip olduklarından, dört ayrı gurupta sınıflandırılırlar:
Ege Bölgesi Tütünleri
Ülkemiz tütüncülüğünde, üretim alanı, üretim miktarı ve ihracat payı bakımından ilk sırada yer almaktadır. Bu bölgede Karabağlar, Sarıbağlar ve Kokulu Ege 64 tipleri ile bunların ara formları olan köy populasyonları üretilmektedir. Küçük kıtalı ve yaşmaklı yaprakları olan kuraklığa dayanıklı Ege tütünleri harmanlara koku, tatlılık ve yavaşlık verirler. Amerikan harmanlarındaki bu önemli etkileri nedeniyle dünya sigara üreticileri tarafından tercih edilen tütünlerdir.
Karadeniz Bölgesi Tütünleri
Tütün üretiminin yapıldığı Karadeniz bölgesinde iklim ve toprak yapısının çok farklı olması nedeniyle birçok menşei oluştuğundan bu bölge tütünleri üç ana gurupta toplanır.
Orta Karadeniz Bölgesi tütünleri, Samsun (MadenCanik-Evkaf), Bafra (Alaçam-Gerze-Sinop), Gümüşhacıköy (Basma) tütünleridir.
İç Karadeniz Bölgesi tütünleri, Tokat, Erbaa, Taşova ve Niksar tütünleridir.
Doğu Karadeniz Bölgesi tütünleri, Trabzon, Akçaabat, Artvin, Şavşat ve Ardanuç’ta üretimi yapılan Trabzon ve Artvin tütünleridir.
Marmara Bölgesi Tütünleri
Bursa, İzmit, Düzce, Hendek, Agonya, Trakya ve Balıkesir tütünleridir.
Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgesi Tütünleri
Bu bölge tütünleri dört ana guruba ayrılırlar AdıyamanMalatya tütünleri, İskenderun-Yayladağ tütünleri, Bitlis tütünleri, Silvan tütünleridir.
FİDELİK HAZIRLAMA VE EKİM
İyi bir ürün elde etmek için sağlıklı ve pişkin fide kullanmak gereklidir.
Bunun için aşağıdaki konulara dikkat edilmelidir.
 Fidelik güneye bakan, gölge almayan, süzek topraklarda kurulmalı, Hastalık ve zararlılara karşı ya fidelik toprağı yada fidelik yeri değiştirilmeli, Mümkün olursa fidelikler, naylon veya cam örtülü sabit kapalı yastık şeklinde yapılmalıdır.
Basit fidelik yapılacaksa eni 100-120 cm, boyu 10-12 m olmalı ve mutlaka yerden 15-20 cm yükseltilmelidir.
Fideliğin süzek olması için tabana çakıl veya çalı-çırpı gibi malzemeler döşenir, üzerine sırasıyla toprak ve hazırlanan harcı yayılıp su birikintisi olmayacak şekilde düzlenir.
Fidelik harcını iyi hazırlanmalı (1 ölçek yanmış gübre-koyun gübresi tercih edilmeli, 1 ölçek kum, 1 ölçek toprak elenip karıştırılacak) Fideliklere tohum atımı çok önemlidir.
1 m2 fide yastığına kapalı yastıklarda (naylon örtülü) 1,5 gr (bir buçuk dikiş yüksüğü); açık yastıklara 2 gr tohum ekmeniz yeterlidir.
Ekilecek tohum, 30-40 misli kadar ince dere kumu veya odun külü ile karıştırarak fideliğe homojen olarak saçılır.
Ekimden sonra tohumun üzerine kapak gübresi (yanmış, elenmiş koyun gübresi) serpilir ve üzeri bastırılır.
Tohumlar çimlenmeden önce ve fideler küçükken sık sık ve azar azar, fideler büyüdükçe seyrek fakat bol (genellikle 2 günde bir) temiz su verilir. Sulamalar akşamları yapılmamalıdır.
Sık tohum atılan yastıklarda fideler ince-uzun ve cılız olur, o zaman seyreltme yapmak gerekir.
Bazı fideler diğerlerine nazaran hızlı geliştiğinde bunlar çekilip atılmalıdır.
Fidelikte çıkan otlar elle temizlenir, açığa çıkan kökleri kapatmak için üzerine kapak atılır ve sulanır.
Hastalık oluşmaması için fideliğin havalandırılması çok önemlidir.
Havalar ısındıkça gündüzleri naylon örtüyü açılır geceleri ise kapanır.
Fide sökümüne 15 gün kala geceleri de örtü açık bırakılır ve bu süre içinde su verilmez.
Dikim günü, fidelerin köklerinin zarar görmeden sökülebilmesi için, yastıklar bolca sulanır.
Sadece uygun büyüklükteki fideler çekilir, geri bırakılan fidelerin üzerine kum serpip sulanır ve bir sonraki dikimde kullanmak üzere bakımı yapılır.
Bir dekar tütün tarlası için 5-10 m2 fidelik yeterlidir.
Normal koşullarda ekimden itibaren 1.5- 2.5 ay sonra fideler dikime hazır hale gelir.
Fidenin pişkinliğini kontrol etmek için 10-15 cm boyda çekilen bir fideyi işaret parmağınıza doladığınızda kırılmaz ise, fide pişkinliğe ve dikime hazır hale gelmiş demektir.
Fideliklere tohum ekim zamanı bölgelere göre değişir.
Ege Bölgesinde Şubat ayı ve Mart başı, Marmara ve Karadeniz Bölgelerinde Mart ayı, Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgelerinde ise Nisan, Mayıs ayları en uygun ekim zamanıdır.
TOHUMLUK
Kaliteli tütün elde etmek için iyi tohum kullanmak şarttır.
Tarım Bakanlığı ve TEKEL’in her bölge için uzun araştırmalardan sonra ıslah edilmiş, verimli ve kaliteli ürün sağlayan, hastalıklara dayanıklı sertifikalı tohumlukları daima tercih edilmelidir.
TARLA SEÇİMİ
Tütün tarlası yetiştirilecek çeşitlerin özelliğine göre seçilmelidir.
“Türk tütünü” adıyla Dünya piyasala
rında ün yapan kaliteli tütün üretimi için, derinliği fazla olmayan, drenajı iyi, havalanan, taban suyu seviyesi düşük, orta verimli araziler uygundur. Diğer tütün tipleri ise (DoğuGüneydoğu ve Amerikan tipi denen Virginia, Burley tütünleri) derin profilli, organik madde bakımından daha zengin topraklarda yetişir.
TARLA HAZIRLIĞI
Tarla, sonbaharda büyük kulaklı pullukla derin olarak sürülür.
Bu sürüm ile kalınca havalandırılmış toprak tabakası oluşturulur.
Ot temizliği yapılır ve kış yağmurlarının toprakta depo edilmesi sağlanır.
İlkbaharda ikinci sürüm dikimden yaklaşık bir ay kadar önce, toprak tavındayken, pullukla veya diskaro ile yapılır.
Böylece kesekler parçalanır.
Dikimden bir kaç gün önce, tarla tavı kaçırılmadan diskaro veya tırmık ile sürgü çekilir.
Toprak hazırlığında dikkat edilecek en önemli konu, bütün bu işlemlerin toprak tipine göre zamanında ve gerektiği sayıda yapılmasıdır.
GÜBRELEME
Genel olarak şark tipi tütünlerde kaliteyi bozmamak için gerekmedikçe gübreleme yapılmaz.
Ancak üst üste tütün dikilen ve besin maddesi bakımından zayıf düşen fakir topraklara saf madde olarak dekara 2-3 kg azot , 3-5 kg fosfor, 5-8 kg potasyum verilebilir ve sürümle toprağa karıştırılır.
Bunun dışında 3-5 yılda bir defa dönüme 2-4 ton çiftlik gübresi verilebilir.
Güneydoğu, Trabzon, Burley ve Virginia tütünlerinde ise gübreleme yapmak zorunludur.
Dekara 6-10 kg saf azot , 8-12 kg fosfor ve 10-15 kg potasyum olacak şekilde toprağa karıştırılır.

Bazı bitki hastalıklarında çinkonun etkisi (Duffy, 2009)

The effect of zinc on some plant diseases (Duffy, 2009)

Bitki	Hastalık	Patojen
Buğday	Göçerten	Gaeumannomyces graminis
Buğday	Kök çürüklüğü	Rhizoctonia solani
Fasulye	Tütün mozaik virüsü	Tobacco mosaic virüs
Mısır	Rastık	Ustilago maydis
Patates	Adi uyuz	Streptomyces scabies
Turunçgil	Turunçgil mat solgunluğu	Bilinmeyen neden*
Tütün	Tütün mozaik virüsü	Tobacco mosaic virüs
Yonca	Kök çürüklüğü	Rhizoctonia solani

EKİM
Ekimi Tütün ekimi için toprak sonbaharda işlenir.
İlkbaharda tarla dikime hazırlanır.
Tohum ekilmeden önce suda ıslatılır ve ilkbaharda erkenden yastıklara ekilir.
Tütün yastıklarının güneşli bir yerde kurulması lazımdır.
Fide yastıklarında ot savaşı, sulama ve gübreleme iyi yapılmalıdır.
Fideler 6–8 cm olduğu zaman tarlalarda açılan yerlere dikilir.
Dikim genellikle donlar geçtikten sonra mayıs ayında yapılır.
Ayrıca iyi ve kaliteli tütün elde etmek için çiçeklenmenin başlangıcında bitki üzerinde 10-15 yaprak kalacak şekilde üst kısmından kesilir.
Bu işleme uç alma denir.
Tütün 90-120 günde yetişir.
Temmuz başından itibaren hasat edilmeye başlanır.
Hasat el ile günün erken saatlerde yapılır.
Kurutma işlemi birkaç şekilde yapılır (güneşte, ambarda, bacada kurutma).
Kurutma bittikten sonra depolara alınan yapraklar su ile ıslatılır (tavlama) yumuşayan yapraklar ayrıldıktan sonra denklenir ve ticarete sevk edilir.
Tütünde kalite çok önemlidir.
Tütünün kalitesi üzerinde iklimin önemli rolü vardır.
Bu sebeple tütünün belirli iklim ve toprak şartları altında yetiştirilmesi gerekir.
Kumlu-tınlı, humuslu ve su tutmayan topraklarda iyi yetişir
DİKİM
Dikim zamanı hava durumuna, toprak tavına, fidelerin gelişimine göre tespit edilmelidir.
Erken dikim, geç donlar ve bazı hastalıklar açısından; Geç dikim ise, son ellerin kırımının sonbahara kalması ve ilkbahar yağışlarından yararlanamama nedeniyle doğru değildir.
Bölge ve iklim şartlarına göre değişmekle birlikte, dikim Ege’de Nisan-Mayıs, Marmara ve Karadeniz de Mayıs Haziran başı, Doğu ve Güneydoğu Anadolu’da Mayıs Haziran ve Temmuz aylarında yapılır.
Dikim elle veya dikim makinesi ile yapılabilir.
Elle dikim, açılan karıklara baskı aletiyle fideler dikilip kökler sıkıştırılarak yapılır.
Fide çekildiğinde ele gelmemelidir.
Dikimden hemen sonra can suyu verilmelidir.
Doğu ve Güneydoğu Anadolu’da karıklara önceden su verilir ve tütün fideleri hemen çamura parmakla dikilir.
Bu tip elle dikim şeklinde 2-3 gün sonra ikinci can suyunu vermek gereklidir.
Dikim makinesi ile zamandan ve masraftan tasarruf sağlanır.
Sıraya yeterli sayıda fide düşmesi için, dikicilerin dönen disklere yeterince hızlı fide vermesi gerekir.
Makinenin önünde bulunan bir su deposundan hortumlarla, disklerin arasına açılan karıklara can suyu akıtılır.
Disklere verilen fideler, bu sulanmış karıklara bırakılır. Dikim makinesi 2 km düşük hız yapabilen traktörle çekilir ve 6 saatte 5-10 da arasında dikim yapılabilir.
Makineli dikimde başarı için, tarlanın çok iyi hazırlanması, keseksiz ve taşsız olması, fidelerin elle dikimine göre biraz daha boylu (en az 15 cm) ve pişkin olması gerekir
BAKIM VE SULAMA
Tütüne, dikimden 10-15 gün sonra hafif bir çapa yapılır.
Bundan 10-15 gün sonra derince ikinci çapa yapılır ve boğaz doldurulur.
Çapa ile, hem yabancı otlar yok edilir, hem de yağış veya sulama sonrası toprağın havalandırılması sağlanarak bitkilerin gelişmesi hızlandırılır.
Genel olarak, şark tipi tütünlerde sulama yapılmaz.
Ancak kurak geçen yıllarda 1-2 kez sulanabilir.
Yapılan çalışmalar, tütünün çiçeklenmeye yakın tomurcuklanma döneminde suya daha duyarlı olduğunu gösterdiğinden, bu dönemde tarla tavının korunması çok önemlidir.
Malatya, Bitlis, Taşova, Tömbeki, Muş ve Silvan tütünleri gelişme dönemlerinde 3-4 kez sulanır.
Her sulamadan sonra kaymak kırılmalıdır.
Burley ve Virginia tütünlerinde ise 7-8 kez sulama yapılır
HASAT
Tütünde hasat, olgunlaşan yaprakların kırılması yada sapıyla gövdesinden kesilmesi şeklinde yapılır.
Ege, Marmara, Karadeniz ve bazı Doğu tütünleri ile Virginia ve bazı puroluk tütünler, el ile hasat edilir.
Burley, Hasankeyf, tömbeki ve bazı puroluk tütünler ile Güneydoğu Anadolu Bölgesinde yetiştirilen tütünler, sapları ile birlikte diplerinden kesilerek hasat edilir.
Tütünde aynı anda olgunlaşan yapraklara el denilir.
Olgunlaşma alt ellerden yukarıya doğru olmakta ve çeşitlere göre değişmektedir.
Tütünün tam olgunlukta kırılması, yüksek kaliteye ulaşmak için çok önemlidir.
Sabah erken saatte tarlaya baktığımızda, yaprakların uçlarından başlayarak kenarlarına doğru sararması, yaprak yüzeyinde “kurbağalaşma” denilen sarı kabarcıkların belirmesi ve yaprakları tüylü olan çeşitlerde tüycüklerin dökülmesiyle olgunluk anlaşılır.
Kırım sırasında çıt sesinin duyulması ve sap üzerinde lif kalmaması da teknik olgunluk belirtisidir.
Kırım için en uygun zaman, sabahın erken saatleridir.
Üzerine çiğ düşen ve yağış alan tütünlerde çiğ ve ıslaklık geçinceye kadar kırım yapılmamalıdır.
Her kırımda sadece olgunlaşan 3-4 yaprağı kırıp, ham yapraklar alınmamalıdır.
TÜTÜN DİZME
Kırılan tütün yaprakları ,damarları birbiri üzerine gelecek şekilde üst üste, pastal halinde sele veya küfelere yerleştirilir.
Sele veya küfelere istiflenmiş olan tütün yaprakları, 30-40 cm uzunluktaki tütün iğneleri ile yaprak önyüzünün ortadamarından, yaprak temelinin 1-2 cm aşağısından dizilerek iplere geçirilir.
Tütün dizilerinin uzunlukları, yöreye ve kurutma şekillerine göre değişmektedir.
Tütünler dizilirken aynı boyutlardaki yaprakların bir araya gelmesine dikkat edilmelidir.
Aksi halde küçük yapraklar büyükler tarafından sarılacağından iyi kurumazlar ve kaliteleri düşük olur.
Hastalıklı, ham ve ezik yapraklar dizilmeden atılır
Tütün dizimi sırasında kaliteyi korumak için, “tapa dizim”den kaçınmak gerekir.
Tapa dizilen yapraklarda klorofilin yeşil rengi kaybolmaz ve kuruma sırasında istenmeyen renk koyulaşması ortaya çıkar.
Tek tek ve dengeli dizilen yapraklar iyi kurur, tavlama ve denklemeleri kolay olur.
Ege Bölgesinde tütünlerin dizildiği ipler 1,5-2 metrelik kargılara bağlanır.
Marmara Bölgesinde ipe dizilen tütünler 2,5-3 metre boyutlarında çerçevelere 8-10 sıra halinde karşılıklı çivilere asılır.
Silvan, Muş ve Tömbeki tütünleri dizilmez, rafya kullanılarak birbirine tutturulur ve 2-2,5 metrelik diziler oluşturulur
SOLDURMA
Ege ve Marmara Bölgesinin bazı yöreleri ile Güneydoğu Anadolu Bölgesinin bazı yörelerinde, kurutma sırasında hava sıcaklıklarının yüksek olduğu yerlerde, tütünlere önce gölgede 1-4 gün soldurma işlemi uygulanır, daha sonra güneşe çıkarılır.
Soldurmada esas amaç; gölgede ve düşük sıcaklık ortamında tütün yapraklarında bulunan suyun bir miktarının uçurulması ile yaprak canlılığının kısmen azaltılması ve kurutma işleminin kolaylaştırılmasıdır.
Soldurma süresi tütünlerin olgunluk durumlarına, ellere ve hava durumuna göre değişir.
Oransal nemi yüksek olan yerlerde alt ellere soldurma işlemi uygulanmaz.
Oransal nemi düşük olan yerlerde ise, uç eller, 48 saat soldurmaya bırakılır.
Soldurma işleminin uygulanmasında tütün dizileri, hava cereyanı olan duvar veya tavanlara karşılıklı çakılı çivi veya çengellere asılır.
TÜTÜN KURUTMA
Tütünlere uygulanan kurutma yöntemi, tütünün tipi ile bütünleşir.
Kurutmanın iyi yapılıp yapılmaması, doğrudan doğruya tütünün randımanı ve kalitesi üzerine etki eder.
Ege Bölgesinde ızgara (kırmandal) usulü kurutma yapılır.
Yerden 40-60 cm yükseklikte karşılıklı çakılmış kazıklara tel geçirilerek, tütün dizilerinin bağlı bulunduğu kargılar bu tellere sıralanır.
Hava sıcaklığına ve el durumuna bağlı olarak, tütünler ızgarada 4-10 gün bırakılırlar.
Bundan sonra, kum veya çakıl serili yere yatırılarak, orta damarın tam kuruması için 1-3 gün bir yüzleri, 1-3 gün diğer yüzleri güneşe çevrilir.
Kurumalarını tamamlayan tütünler, sergiden alınarak istiflenir.
Tütünlerin kuruduğu, ana damarın tamamen kuruyarak kahverengi bir renk almasından ve yaprakların sarımtırak olmasından anlaşılır.
100-200 tütün kargısı ambarda üst üste konarak kısmi istife, 10- 15 gün sonra kargılar dizilerden çıkarılarak esas istife alınır.
Karadeniz ve kısmen Marmara Bölgesi gibi kurutma sırasında yağmur ve çiğ tehlikesinin olduğu yerlerde, vagon usulü kurutma uygulanır.
Tütün dizilerinin asıldığı aynalar yağmur yağdığında, tahta raylar üzerinde kolayca kurutma hangarına alınır, güneş çıktığında tekrar hangar dışına kaydırılır.
Aynalar güneşe karşı raylar üzerinde yatık durur.
Salaş, çardak ve ayna usulü kurutma işlemleri yine Karadeniz ve Marmara Bölgelerinde uygulanan daha basit kurutma tesisleridir.
Bu usullerle kurutularak renk kazanan tütün dizilerinin 15-20 tanesi bir araya getirilerek, dörde katlanır ve sandallar üzerine asılır.
Burada iyice kurutulan tütün dizilerinin üçü bir araya getirilir ve hevenk yapılır.
3-4 gün hevenklerde orta damarları tamamen kuruyan tütünler, evlerin çatısına asılır ve denklemeye kadar muhafaza edilir.
Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgesinde kurutma şekilleri çeşitlere göre farklılık gösterir.
Bu bölgede sıcaklıkların yüksek, oransal nemin düşük olması yaprakların güneş altında kurutulmalarına olanak vermez. “Eyvan” denilen bir cephesi tamamen açık dam veya “gam” denilen üstü çalı çırpı ile örtülmüş her yanı açık olan gölgelik yerlerde kurutma uygulanır.
Doğu Anadolu Bölgesinde de eyvan usulü kurutma uygulanır.
TÜTÜN TAVLAMA
Tütünlerin işlenebilmeleri için, tavlı olmaları gerekir.
Şark tipi küçük yapraklı tütünlerin büyük yapraklı tütünlere göre rutubet alma yetenekleri düşük olduğundan, tavlanması daha zordur.
Ege Bölgesinde tütün dizilerine doğrudan su püskürtmek veya dizileri ıslak çuvallarla örterek tavlama yapılır.
Karadeniz ve Marmara Bölgesinde tütün dizileri sonbahar ve kış aylarında açık havada veya 2 metre derinlikte toprak kuyularda tavlanıncaya kadar bir veya iki gün bırakılır.
TÜTÜN DENKLEME
Tütünler nakil ve satış için denklemeye tabi tutulur.
Önce tütün dizilerinde bulunan mahsul dışı, arızalı ve hastalıklı yapraklar ayıklandıktan sonra el, renk ve boylarına göre sınıflandırılır. Eller ayrı ayrı denklenir.
Denkleme sistemi bölgelere göre değişir;
Samsun, Taşova, Düzce, Hendek ve Basma tütünleri dizi denginde (10-20 kg);
Ege tütünleri tonga veya kalıp dengi (55 kg);
Düzce ve Hendek dışındaki diğer
Marmara Bölgesi tütünleri sıra pastalı veya rumelikari denkleme (15-25 kg);
Artvin, Trabzon ve Güneydoğu Anadolu tütünlerine Samsunkari-İskenderiyekari veya dayaklı denk uygulanır.
Tütün (Nicotiana), Solanaceae (patlıcangiller) familyasından Nicotiana cinsinden yaprakları sigara yapımında kullanılan bir yıllık otsu bitki türlerine verilen ad.
Haziran-Ağustos ayları arasında pembemsi renkli çiçekler açan, 0,75-1,5 m boylarında, bir yıllık kültür bitkisidir.
Gövdeleri dik, silindir şeklinde, tüylü ve yapışkanlıdır.
Yapraklar sapsız veya kısa saplı, büyük oval, tüylü ve yapışkan, özel kokulu ve acı lezzetlidir.
Çiçekler tepede salkım durumunda bulunurlar.
Tüp şeklinde, pembemsi-kırmızı renkli, tüylü ve beş sivri dişli çiçeklere sahiptir.
Meyveleri uzunca ve oval şekilli küçük tohumludur., yılda bir kez ekimi gerçekleştirilen, çift çenekli, tropikal iklime uygun olmasına karşın, yeryüzünde 60 kuzey ve 40 güney enlemleri arasındaki çok geniş bir alanda tarımı yapılır.