İnorganik kimyada sülfürik asit'in bir tuzudur.
Sülfat iyonu, bir moleküler anyondur.
Ampirik formülü SO42-'dir ve moleküler ağırlığı 96,06 daltondur.
Bir sülfür atomu ve bunu tetrahedral yapıda çevreleyen dört ekivalan oksijen atomundan müteşekkildir.
Dimetil sülfat gibi organik sülfatlar, kovalent bileşiklerdir ve sülfürik asitin esterleridir.
Sülfürik asitte metalin eritilmesi
Sülfürik asidin bir metal hidroksit veya oksit ile reaksiyonu
Metal sülfür veya sülfitlerin oksidizasyonu

Amonyum sülfat

Amonyum sülfat (NH4)2SO4, ticari değeri olan inorganik bir tuzdur. Gübre olarak yaygın bir kullanım alanı vardır.
Amonyum katyonu formu olarak %21 azot ve sülfat anyonu formunda %24 kükürt içerir.
Gübredeki sülfatın işlevi toprak pH sını indirgemektir.

Bakır (II) sülfat

Belirtilmiş yerler dışında verilmiş olan veriler, Standart sıcaklık ve basınçtadır. (25 C, 100 kPa)
Küprik sülfat ya da bakır sülfat olarak da denilen Bakır(II) sülfat, kimyasal formülü CuSO4 olan bir kimyasal bileşiktir.
Bu tuzun hidrasyon derecelerine bağlı olarak bir dizi farklı bileşikleri mevcuttur.
Susuz formu soluk yeşil ya da grimsi beyaz bir toz olmasına karşın en çok bilinen pentahidrat (CuSO4•5H2O) formu, parlak mavi renktedir.
Çok az miktardaki CuSO4•5H2O çevreye çok zehirlidir, gözleri ve cildi tahriş eder ve yutulduğunda zararlı da olabilir.
Oktahedral moleküler geometriye ve paramanyetik özelliğe sahip olan bakır(II) sülfat ekzotermik olarak suda çözünürek [Cu(H2O)6]2+ kompleksini oluşturur.
Bakır(II) sülfat "mavi vitriyol", "göztaşı" ve "göktaşı" olarak da bilinmektedir.
Fungisit,herbisit ve pestisit olarak kullanımı
Bakır sülfat pentahidrat bir fungusittir. Bununla birlikte, bazı funguslar yüksek düzeydeki bakır iyonlarına uyum sağlayabilir.
Kireç ile karıştırıldığında Bordo bulamacı, sodyum karbonat ile karıştırıldığında ise Burgonya bulamacı adı verilen ve özellikle bağlardaki ve meyve ağaçlarındaki mantari hastalıklarla mücadele amacıyla kullanılan zirai ilaçların hazırlanmasında kullanılır.
Bahçe bitkileri yetiştiriciliğinde fidelerdeki çökerten hastalığına karşı kullanılan bakır sülfat ve amonyum karbonat karışımı olan Cheshunt bileşimi, nin hazırlanması bir başka uygulama alanıdır.
Tarım alanında olmasa bile, istilacı sucul bitkiler ve su borularının yakınındaki bitki köklerine karşı bir herbisit olarak da kullanılır.
Yosun önleyici olarak yüzme havuzlarında kullanılmaktadır. Çoğu alg türü, bakır sülfatın çok düşük konstrasyonları ile kontrol edilebilir.
Seyreltik bakır sülfat çözeltisi akvaryum balıklarındaki parazit enfeksiyonların tedavisinde ve ayrıca akvaryumlardaki salyangozları öldürmek için kullanılır.
Bakır iyonları balıklar için son derece zehirli olduğundan uygulama dozajına çok dikkat edilmelidir.
Bakır sülfat Escherichia coli gibi bakterilerin büyümesini engeller.
Yirminci yüzyılda çoğunlukla, kromlu bakır arsenat (CCA) demiryolu traversi ve derin çakılmış temel kazığı, elektrik direği dışındaki kullanımlar için ahşap korumada hakim oldu.
Emprenye yapmak için, kimyasal bir banyo çözeltisi büyük bir silindir kaba doldurulur.
Kereste silindir kap içine konmadan önce bakır sülfat pentahidrat diğer katkı maddeleri ile birlikte suda eritilir.
Silindir kap, kapatılıp içine basınç uygulandığında, kimyasal maddeler ahşap tarafından emilerek ahşaba mantar, böcek ve UV-ışık etkenlerine karşı korunmasına yardımcı olacak özellik kazandırır.

Baryum sülfat

Baryum sülfat BaSO4 formüllü inorganik bileşik.
Bu beyaz kristal katı renksizdir ve suda çözünmez.
Barit halinde bulunur. Hemen hemen bütün baryum ticari olarak- sıklıkla saf olmayan- baritten elde edilir.
Baryum sülfür vermesi için barit karbotermal indirgenme- kok kömürü ile ısıtma- yoluyla işleme sokulur:
BaSO4 + 4 C → BaS + 4 CO
Baryum sülfatın aksine baryum sülfür suda çözünür ve rahatlıkla oksite, karbonata ve halidlere çevrilir.
Yüksek derecede saf baryum sülfat elde etmek için, baryum içeren, sülfür veya klor, sülfürik asit veya sülfat tuzu ile işleme sokulur:
BaS + H2SO4 → BaSO4 + H2S
Baryum sülfatın bu yol ile elde edildiği yöntem sıkça- Fransızca'da kalıcı beyaz anlamına gelen- blanc fixe, şeklinde adlandırılır.
Blanc fixe, tüketim mallarında boya olarak karşılaştığımız baryumun bir formudur.

Gümüş sülfat

Gümüş sülfat (Ag2SO4) gümüş kaplamada ve gümüş nitrat yerine boyanmayan madde olarak kullanılan gümüş iyonik bileşiği.
Bu sülfat normal kullanım ve depolama durumunda kararlıdır fakat havaya ve ışığa mağruz kaldığında kararır. Suda çok az çözünür.
Hazırlanışı
Gümüş sülfat sülfürik asitin gümüş nitrata eklenmesi ile hazırlanır:
2 Ag+(aq) + SO42−(aq) → Ag2SO4(s)
Sonra çökelti sıcak suda yıkanır.
Hazırlama işlemleri fazlaca kırmızı bir ışık altında gerçekleştirilir.
Gümüş(II) sülfat
Gümüş(II) sülfatın (AgSO4) sentezi bir değerlikli gümüş iyonu yerine iki değerlikli gümüş iyonunu içerir.
Bu durum ilk kez 2010'da belirtilmiştir. İşlem sülfürik asitin gümüş(II) florüre eklenmesi ile gerçekleşir.
HF çıkışı gözlenir. Gümüş(II) sülfat 120 C'de ekzotermik olarak bileşenlerine ayrışan siyah bir katıdır.

Kalsiyum sülfat

Kristal suyu içeren kalsiyum sülfat (CaSO4.2H2O), alçı taşı (jips) olarak adlandırılır.
Alçı taşı yaygın olarak mücevher yapımında ve dişçilikte kullanılır.
Alçı taşı 128 C'ta ısıtıldığında içerdiği suyun %75'ini kaybederek alçıya dönüşür.
Alçı suyla karıştırılırsa suyu kendisine bağlayarak sertleşir. Bu özelliğinden dolayı alçı kalıpçılıkta, dekorasyon işlerinde ve tıpta kullanılır.
Heykeltıraşlar heykel yaparken alçının içine su katarlar.
Alçı daha yüksek sıcaklarda (163 C) ısıtılması durumunda suyunun tamamını kaybederek kalsiyum sülfata dönüşür.
Kalsiyum sülfatın susuz haline anhidrit denir.
Anhidrit, laboratuvarda kurutucu ve kâğıt endüstirisinde dolgu malzemesi olarak kullanılır.

Magnezyum sülfat

Magnezyum sülfat kimyasal formülü MgSO4 olan, magnezyum, kükürt ve oksijen ihtiva eden bir inorganik tuz (kimyasal bileşik).
Genellikle heptahidrat (MgSO4•7H2O) formunda sülfat minerali olan Epsomit ya da diğer adıyla Epsom tuzu (İngiliz tuzu) halinde bulunur.
Epsom adını İngiltere'deki bir yerleşim yerinden almıştır.
Monohidrat formu olan kieseritin (MgSO4 • H2O) 1970'lerin ortalarında genel küresel yıllık kullanımı 2.3 milyon ton civarındadır ve bunun büyük çoğunluğu tarımda kullanılmıştır.
Anhidröz magnezyum sülfat, bir kurutma maddesi olarak kullanılır.
Susuz form higroskopik (kolaylıkla havadan su absorbe edebilen) olduğundan doğru bir şekilde tartılması zordur.
Bu nedenle örneğin tıbbi preparatlar hazırlanırken çoğu zaman hidratlı formlar tercih edilir.
İngiliz tuzu geleneksel banyo tuzlarının bir bileşeni olarak kullanılmıştır.
Aynı zamanda bir güzellik ürünü olarak da kullanılabilir.
Çiftçiler tarafından bitkileri geliştirmek için ve sporcular tarafından boğaz kaslarını rahatlatmak için kullanılır.
Bu kullanımlarının yanı sıra medikal alanda da yoğun olarak kullanılmaktadır.

Manganez(II) sülfat

Mangan (II) sülfat, MnSO4 formüllü inorganik bileşiktir.
Bu renksiz nemli katı ticari açıdan önemli bir mangan (II) tuzudur.
2005 yılında dünyada yaklaşık olarak 260M kg/y kadar üretildi.
Mangan metalinin ve birçok kimyasal bileşiğin ön maddesidir.
Mangan noksanlığı olan topraklar bu tuzla düzeltilir.
Birçok metal sülfat gibi mangan sülfat da monohidrat, tetrahidrat, pentahidrat, heptahidrat gibi çeşitli hidratları oluşturur.
Bunlardan en yaygın olanı monohidrattır.
Bunların hepsi soluk pembe renklidir.

Potasyum sülfat

Potasyum sülfat, formülü K2SO4 olan, yanmaz, suda çözünebilen beyaz kristal yapıda bir potasyum tuzudur.
Genellikle potasyum ve kükürt kaynağı olarak gübrelerde kullanılır.
Potasyum sülfat (K2SO4) 14. yüzyılın başlarından beri bilinmekteydi ve Johann Rudolf Glauber, Robert Boyle ve Tachenius tarafından araştırılmaktaydı.
17. yüzyılda, asit tuzu ile alkali tuzu kombinasyonundan oluştuğu için arcanuni veya sal duplicatum olarak adlandırılıyordu.
Potasyum sülfatın mineral formu, arkanit, nispeten nadir bulunan bir mineraldir.
Potasyum sülfatın doğal kaynakları Stassfurt tuzuunda bolca bulunan minerallerdir.
Bu mineraller potasyum sülfat vemagnezyum kalsiyum ve sodyum sülfatların kaynağıdır.
Bu mineraller:
Kainit, MgSO4•KCl•H2O
Schönit, K2SO4•MgSO4•6H2O
Leonit, K2SO4•MgSO4•4H2O
Langbeinit, K2SO4•2MgSO4
Glaserit, K3Na(SO4)2
Polihalit, K2SO4•MgSO4•2CaSO4•2H2O
Kainit gibi bazı minerallerden potasyum sülfat kolayca ayrılabilir çünkü içerdiği diğer tuzlar suda daha az çözünür.
Kieserit, MgSO4•2H2O, potasyum sülfat elde etmek için potasyum klorür çözeltisi ile karıştırılabilir.
Potasyum sülfatın üretim şekli sodyum sülfat üretimindekine benzerdir.
Potasyum sülfat
Nicolas Leblanc yöntemine göre potasyum klorürle sülfürik asit tepkimesinden elde edilebilir. Potasyum sülfat aşağıdaki reaksiyona göre üretilir
2 KCl + H2SO4 → 2 HCl + K2SO4
Hargreaves(en) yöntemi potasyum sülfat üretimi için başlangıç materyali olarak kükürt dioksit, oksijen, su ve potasyum klorür kullanır. Hidroklorik asit buharlaşır.
Kükürtün yanmasından SO2 üretilir.
Özellikleri
Susuz kristalleri çift 6-yüzlü piramit şeklindedir, fakat buna rağmen rombik olarak sınıflandırılır.
Şeffaftır, acı, tuzlu bir tadı vardır. Bu tuz, suda çözünebilir ancak Potasyum hidroksit (yoğunluk 1,35) çözeltileri ve saf etanolde çözünmez. 1067 C'de erir.
Kullanımı
Potasyum sülfatın temel kullanımı gübre olarak kullanmaktır.
K2SO4, bazı bitkilere zararlı olabilecek klor içermez. Tütün, bazı meyveler ve sebzeler gibi klora duyarlı bitkiler için potasyum sülfat tercih edilir.
Daha az duyarlı bitkiler de eğer toprakta sulama suyundan kaynaklanan klor birikmesi varsa yine de optimum gelişme için potasyum sülfat gerektirebilir.
İşlenmemiş potasyum sülfat tuzu bazen cam yapımında da kullanılır.
Potasyum hidrojen sülfat
Potasyum hidrojen sülfat veya bisülfat, KHSO4, K2SO4 ve eşit mol sülfürik asit ile kolayca üretilebilir.
197 C'de eriyen rombik piramit yapı oluşturur.

Sodyum bisülfat

Sodyum bisülfat, diğer bir adı sodyum hidrojen sülfat (NaHSO4) olan bu kimyasal madde asit tuz karakterlidir.
Kuru halde iken güvenli bir şekilde nakledilebilir ve depolanabilir. Susuz formu higroskopiktir.
Sodyum bisülfat suda hidroliz olarak asidik çözelti verir.
1 Molarlık çözeltisinin pH değeri 1 den küçüktür. Sodyum bisülfat yavaşça ısıtılırsa suyunu kaybederek sodyum pirosülfata dönüşür.
2NaHSO4 → Na2S2O7 + H2O
Eğer ısıtma yüksek sıcaklıklarda yapılırsa sodyum sülfat ve kükürt trioksit oluşur.
2NaHSO4 → Na2SO4 + SO3 + H2O
Üretimi
Üretim yöntemlerinden ilki stokiyometrik miktardaki sodyum hidroksit ve sülfürik asit karışımının reaksiyonuna dayanır.
İki eşdeğer asit ve bir eşdeğer baz kullanılması ile sodyum bisülfat ve su oluşur.
NaOH + H2SO4 → NaHSO4 + H2O
İkinci bir üretim yöntemi ise sodyum klorür (tuz) ve sülfürik asit arasında gerçekleşen reaksiyondur.
Yüksek sıcaklıkta gerçekleşen bu reaksiyon sonucunda sodyum bisülfat ve hidrojen klorür gazı oluşur.
NaCl + H2SO4 → NaHSO4 + HCl
Sıcak ve derişik sodyum bisülfat çözeltisi püskürtmek suretiyle soğutulduğunda katı kristalleri oluşturur.
Hidrojen klorür gazı ise reaksiyonun yan ürünü olarak hidroklorik asit üretmek için suda çözülür.
Kullanımı
Sodyum bisülfat başlıca pH düşürmek için kullanılır.
Teknik olarak uygulamalarda metal parlatma, temizlik ürünleri ve yüzme havuzlarındaki klorlama işleminin etkinliğini artırmak için gerekli olan suyun pH derecesini düşürmek amacıyla kullanılır.
Sodyum bisülfat kedilerde idrar yolları taşlarını azaltmak amacıyla kedi mamalarında yem katkı maddesi olarak kullanılır.
Besin kalitesindeki sodyum bisülfat meşrubatlar da dahil olmak üzere çeşitli yiyecek ürünlerinde, mayonezler ve soslar da kullanılmaktadır.
Ayrıca et ve kümes hayvanlarının işlenmesinde, kesilmiş taze etlerin kararmasını önlemek için oldukça sık kullanılır.
Kuyumculuk da da kendine kullanım yeri bulan sodyum bisülfat, ısıtılan yüzeylerde oluşan oksit tabakasını kaldırmak için kullanılan birçok çözeltilerde yüzey temizleme amacıyla bulunan başlıca maddedir.

Sodyum sülfat

Sodyum sülfat, sülfürik asitin sodyum tuzudur. Susuz halde (anhidröz) tenardit minerali olarak bilinen ve formülü Na2SO4 olan katı, beyaz ve kristal halinde bulunur.
Dekahidrat (Na2SO4 • 10H2O) halinde mirabilit minerali olarak bilinen doğal formunda bulunur.
Bu halinin işlenmiş formuna Glauber tuzu ya da 17. yüzyıldan beri bilinen tarihi ismiyle sal mirabilis denir.
Başka bir katı formu ise heptahidrattır ve soğuduğunda mirabilite dönüşür.
6 milyon ton yıllık üretim ile büyük bir emtia kimyasal üründür.

Sülfürik asit

Sülfürik(VI) asit, H2SO4, güçlü bir mineral asididir.
Suda her konsantrasyonda çözünebilir.
Olası kaşifi 8. yüzyıl simyacısı Cabir bin Hayyan tarafından verilen ismiyle Yenime uğratıcı, renksiz ve yoğunluğu yüksek sıvı.
Çok önemli bir kimyasal madde olan sülfürik asit sanayide değme yöntemi ya da kurşun odalar yöntemi ile üretilir.
Bu yöntemlerde kükürt dioksit çeşitli katalizörler eşliğinde oksijenle yükseltgenerek kükürt triokside dönüştürülür ardından kükürt trioksit suyla tepkimeye sokularak sülfürik asit elde edilir.
Sülfürik asit çeşitli derişimleri halinde gübre, pigment, boyar madde, patlayıcı madde, ilaçlama, inorganik tuz ve petrol arıtım ve metalurji işlemlerinde kullanılır.
Ayrıca çeşitli pillerin yapımında da sülfürik asitten yararlanılır.
Halk arasında "akü asidi" diye bilinir.
Elektriği iletir. Suda çözündüğünde çok yüksek ısı çıkar.
Piyasada satılan sülfürik asitler çoğunlukla yüzde 78,93 ya da 98'liktir.
Kullanım alanları
Sülfürik asit renksiz, yağımsı bir sıvıdır.
Konsantre sülfürik asit, kütlece %96–98 oranında H2SO4 içerir.
Özelliklerinden biri de, suya yakın bir madde olmasıdır. Konsantre sülfürik asit, birçok organik maddeden suyu çeker ve ısıveren (ekzotermik) bir tepkime oluşturur.
Bu özelliğinden dolayı, temas edildiğinde cilde büyük zararlar verebilir.
Yine aynı sebepten dolayı, sülfürik asiti seyreltme işlemi çok dikkatli yapılmalıdır. 1 mol sülfürik asit bol miktarda suya eklendiğinde, yaklaşık 880 kJ ısı açığa çıkar.
Konsantre sülfürik asitin içine su eklemek çok tehlikelidir. Çünkü su, yüksek ekzotermik tepkimeden dolayı asitin üstünde kabarcıklar oluşturarak, çok ani bir şekilde kaynar.
H2SO4 kimya endüstrisinde en çok üretilen ve kullanılan maddelerden biridir.
Tarım endüstrisinde büyük miktarlarda asit, kalsiyum fosfat Ca3(PO4)2 gibi çözünmeyen fosfat kayalarından, çözünebilir kalsiyum dihidrojen fosfat elde etmek için kullanılır.
Sülfürik asit üretiminde kullanılan endüstriyel metodun adı “değme işlemi”dir. İlk adımda, sülfür ve sülfitlerin yanmasıyla kükürt dioksit oluşturulur.
S8 (g) + 8 O2 (g) → 8 SO2 (g) (ΔH° = -2374 kJ/ç.mol)
2 H2S (g) + 3 O2 (g) → 2 SO2 (g) + 2 H2O (g) (ΔH° = -1037 kJ/mol)
Sülfür dioksit daha fazla oksijenle tepkimeye girerek sülfür trioksit oluşturur, ama bu tepkime daha yavaş gerçekleşir.
Kontak işleminde sülfür dioksit ve oksijen karışımı, platin metali veya vanadyum oksit katalizörleri yüzeyine temas ederek geçer.
2 SO2 (g) + O2 (g) → 2 SO3 (g) (ΔH° = -226 kJ/mol)
Sülfürik asitin direkt çözünümü, sülfürik asit nemi oluşturur.
Oluşan bu nem, suyla karıştırıldığında konsantre sülfürik asit elde edilir. Dikkat edilirse değme işlemindeki tepkimelerin ekzotermik olduğu görülür.
Sülfürik asit üreten fabrikalar, açığa çıkan bu ısıdan da yararlanırlar.
Sağlık açısından riskleri
Hangi konsantrasyonda olursa olsun, gözlerle teması tehlikelidir.
Derişik sülfürik asit gayet kaşındırıcı olup, deride şiddetli yanıklar meydana getirir. Temas halindeki bölge göz duşu veya seyreltik baz ile yıkanmalıdır.
Su ile yıkandığı takdirde ısı açığa çıkacaktır ve asıl yanmayı bu olay gerçekleştirecektir.
Temas edilen yerde renk açımı ve iz bırakıcı yaralar oluşur.

Şap (bileşik)

Şaplar çift tuz grubuna giren bileşiklerdir. Genel formülleri [Me+1Me+3(SO4)2.12H2O] şeklindedir.
Buradaki Me+1 = K+, NH4+, Rb+, Cs+, TI+; Me+3 = Al+3, Fe+3, Ga+3, In+3, Cr+3, V+3 şeklinde ifade edilebilir.
İplik ya da kumaş boyama ve su saflaştırmada sıkça kullanılan şapların yerini bugün alüminyum sülfat almıştır.
Şaplar, suda kolayca çözünürler ve tatlımsı bir tada sahiptirler.
Türkiye'de Gediz-Şaphane sahalarında bolca bulunur.