KAMALI NEMATODLAR

(Xiphinema spg.Cobb.) (Dorylaimida: Longidoridae)

TANIMI VE YAŞAYIŞI

Kamalı nematodlar oldukça uzun 6 mm kadar olabilir), erkek ve dişisi iplik formunda olan nematodlardır.
Baş bölgesinde 200 mikrona kadar varan uzunlukta çok uzun ağız iğneleri (Stilet) vardır.
Kamalı nematodlar içerisinde bağlardaki bulaşık soysuzlaşma virüsünün taşıyıcısı olan Xiphinema index 'in kuyruk kısmının sonunda çok bariz olmak üzere parmak şeklinde bir çıkıntı vardır.
Köklerin özsuyunu emerek beslenen larvalar olgunlaştıktan sonra çiftleşerek çevresindeki toprağa yumurtlarlar ve yumurtadan ergin hale geçince ye kadar dört larva devresi geçirirler.
İlkbaharın ilk aylarında yumurtlamaya hazır pek çok dişi nematoda rastlandığı halde, çok sıcak yaz aylarında bunlara nadiren rastlanır.
Bazen ikinci bir üreme sonbaharda olur.
Bu nematodlarda üreme hızı oldukça yavaştır.
Sera şartlarında hayat devresini 22 - 27 günde tamamladığı halde, diğer türlerde bu süre 1 - 3 yıl arasında değişir.
Kamalı nematodlar genellikle orta ve hafif yapıda ve ph'si 6,5-7,5 olan toprakları tercih ederler.
Gelişmeleri için optimum sıcaklık 16-28 C arasında değişmekte ve en yüksek üreme 29 C' de olmaktadır.
ZARAR ŞEKLİ, EKONOMİK ÖNEMİ VE YAYILIŞI
Ektoparazit olan Kamalı nematodların köklerde beslenmelerinden dolayı kök ucunda şişme, saçaklanma, kıvrılma, çürüme, bir yıllık genç emici köklerin uç kısımlarında açılmamış bezelye çiçeğine benzer şişkinlikler gibi belirtiler görülür.
Ayrıca Kamalı nematodlardan X.index asmalarda bulaşık soysuzlaşma virüsünün taşıyıcısı olduğundan, bu türün önemi bir kat daha artmaktadır.
Bulaşık soysuzlaşma virüsünün X.index ile birlikte bulunduğu durumlarda asmaların yapraklarında sararmalar, çift yaprak çift sülük, boğum aralarının kısalması, yelpaze yapraklılık, asmada bodurlaşma, çubuklarda yassılaşma, salkımların ufak, danelerin irili ufaklı olması gibi belirtiler görülür.
Kamalı nematodlann topraktaki yoğunluğu oldukça at olduğundan, bitkide sadece beslenmeden dolayı yaptıkları direkt zararları önemsenecek oranda değildir.
Fakat virüs taşıyıcısı olduğu bilinen X.index, Virüs hastalığı ile birlikte asmalarda zayıflama, durgunluk ve verim de azalma meydana getirerek bağlarda % 30 - 40 a varan oranlarda zarara neden olur.
Ege bölgesinde kamalı nematodların yedi türü vardır.
Bunlar X. mediterraneum, X.index, K.itaüae, K.brevicolle, X.ingens, X. turcicum ve X. pyrenaicum dur.
Bunların içinde en yaygın olanı X. mediterraneum ' dur. Ondan sonra sırasıyla X.index ve X.italiae gelir. Diğerleri çok az yaygındır. X.index Asma bulaşık soysuzlaşma virusun-dan başka ; Asma krom mozaik virüsü ve Arabis mozaik virüsünün, X. brevicolle domates halkalı leke virüsünün,
X. italiae Asma bulaşık soysuzlaşma virüsünün taşıyıcıları olup, diğer mevcut türler olan X. mediterraneum, X.ingens, K.turcicum ve X. pyrenaicum ise virüs taşımamaktadır.
Marmara bölgesinde de en yaygın tür X. mediterraneum 'un da içinde bulunduğu X.americanum grubu nematodlardir.
X. index ise tali derecede yaygındır ve yörede Kocaeli (Gebze), Tekirdağ (Merkez ve Mürefte) ve Sakarya (Geyve) bağ sahalarında bulunmaktadır.
KONUKÇULARI
Ege bölgesinde bulaşık soysuzlaşma vektörü olan
X.index 'e Uşak ili hariç diğer bütün illerde başta asma olmak üzere incir, dut ve gülde K.mediterraneum 'a bölgeye dahil tüm illerde İzmir, Manisa, Balıkesir, Aydın, Muğla, Denizli, Uşak ve Çanakkale'de pek çok meyve ağacı, Narenciyeler, asma ve süs bitkilerin kök civarında ;
X.italiae 'ye İzmir, Balıkesir ve Muğla hariç diğer tüm illerde asma, Narenciyeler, zeytin, mart yemişi, çam, çayır bitkileri ve selvi kökleri civarında;
X.brevicolle 'ye sadece Manisa ve Balıkesir'de asma, gül, Narenciyeler ve çilek kökleri civarında; X.ingens 'e İzmir, Manisa, Balıkesir ve Uşak'ta asma, ceviz, muz, Narenciyeler, hurma ve taş çekirdekli meyve ağaçlan kökleri civarında;
X. turcicum 'a Balıkesir ve Denizli illerinde yalnızca asma kökleri civarında;
X.pyrenaicıım 'a sadece Denizli'de asma ve kiraz kökleri civarında rastlanmıştır.
X. index Orta Anadolu Bölgesinde Konya'daki bağ alanlarında saptanmıştır.
Elma, kuşkonmaz, lahana, havuç, yonca, şeftali ve kahve literatürde rastlanan diğer konukçular arasındadır.
DOĞAL DÜŞMANLARI VE ETKİNLİKLERİ
Yurt dışında Kamalı nematodlar da hastalığa neden olan Pseudomonas denitrificans adlı bir bakteri saptanmıştır.
MÜCADELESİ
KÜLTÜREL ÖNLEMLER
Yeni bağ tesis edilecek arazilerden mutlaka toprak örneği alınıp, Kamalı nematodlar yönünden incelenmesi gerekir. Şayet inceleme sonucunda alınan örneklerde X.index çıkmış ise, bu nematodlar kısa boğum veya diğer bir deyimle Bulaşık soysuzlaşma virüs hastalığının taşıyıcısı olduğundan, o yerin nematod öldürücü bir ilaçla ilaçlanması ve dikilecek köklü bağ çubuklarının virüs hastalığından arı olması gerekir.
Kamalı nematodlarla bulaşık yeni sökülmüş bağ ve meyve bahçelerinde 2 veya 3 yıl bu nematodlar için konukçu olmayan kışlık tahıllar yetiştirilerek populasyon bir oranda azaltılır, ayrıca hasat sonunda sıcak yaz aylarında toprak 2-3 kez 30 - 40 cm. derinlikte alt üst edilerek yakıcı güneş ışınları ve rüzgarın etkisiyle nematod populasyonunu oldukça azaltmak mümkündür.
Bağlar için Kısa boğum virüs hastalığında olduğu gibi meyveliklerde virüs sorunu bulunan durumlarda yeni meyvelik veya bağ tesisinden önce, tahıl gibi ara bitki yetiştiriciliği süresi en az 5 yıl olmalıdır.
Bu arada toprak işlemeleri esnasında, eski bitki kökleri çok derinlerde olanlar da dahil daha ilk yıllarda tamamen toplanıp imha edilmelidir.
Yapılan araştırmalara göre eski kök parçalan uzun yıllar canlılıklarını korumakta bünyelerinde virüsleri barındırmakta ve nematodlar için besin kaynağı olmaktadırlar.
Verimden düştüğü için sökülen bağların yerine 5 - 6 yıl süre ile bağ kurulmamalı ve ancak bu sürenin sonunda bu araziye kısa boğumdan arı anaç dikilmelidir.
YASAL ÖNLEMLER
Kamalı nematodlardan X.index iç karantinaya dahil olan bir nematoddur.
Bu nedenle bağ fidanlığı tesis edilecek alanlarda ilkbahar ve sonbahar aylarında alınacak toprak örneklerinin ilgili nematod yönünden tetkik edilmesi gereklidir.
KİMYASAL MÜCADELE
Herhangi bir nematisitle boş saha ilaçlaması yapılabilir. ( Nematodlara karşı boş saha ilaçlamaları)