Hububat Kist Nematodu Tanımı, zarar verdiği bitkiler, kontrolü, mücadelesi

(Heterodera avenae Wollenweber, grubu) (Tylenchida: Heteroderidae)

TANIMI VE YAŞAYIŞI

Dişiler genellikle tipik limon şeklinde ve 0,55 - 0.75 mm genişliğindedir. Erkekler iplik şeklinde ve ortalama 1-1.4 mm uzunluğundadır.
Toprağa dökülen kistlerden çıkan larvalar bitki kökünde yaralar oluşturur. larvalar ergin hale geçip çiftleşirler.
Enfekteli köklerde beyaz kist şeklindeki dişiler; boyun kısmı kök dokusu içine girmiş, vücutları kök dışında asılı olarak görülebilir.
Dişi öldükten sonra vücut duvarı sertleşir ve koyulaşır.
Dış şartlara dayanıklı, kahverengi bir kist halini alarak yumurta ve larvaları korur.
Yumurtalar kistin içinde çok uzun yıllar toprakta canlı olarak kalabilirler.
Yumurtadan çıkış genelliklehububat ekiminden 3,5 ay sonrasına rastlar. H.avenae yılda l nesil verir ve kışlık ekimler hariç larvanın köke girişinden 9-14 hafta sonra hayat dönemini tamamlar.
Sonbahardaki ekimlerde köke giren 2. dönem larvalar beslenemez ve gelişmelerini devam ettiremezler.
İlkbaharda havaların ısınmasıyla ergin hale geçerler.
Bu nedenle kışlık ekimlerde, nematodun hayat çemberini tamamlama süresi biraz daha uzamaktadır.
Örneğin Orta Anadolu'da ekim ayında ekimi gerçekleştirilen hububat bitkisi köklerinde beyaz kistler Mayıs sonu - Haziran başlarında görülebilmektedir. Bu süreç genellikle süt ve sarı olum dönemlerine rastlamaktadır.
Hububat bitkisinin köklerinde beslenerek gelişmelerini tamamlayan beyaz renkli kistler, olgunlaştıklarında sarımsı kahverengileşerek toprağa dökülürler.

ZARAR ŞEKLİ, EKONOMİK ÖNEMİ VE YAYILIŞI

Dişilerin beslenmesi sonucu kök dokusunda oluşan dev hücreler bitkinin kökleriyle su ve besin alımını kısıtlar.
Bu durum kist formundaki nematodların tipik özelliğidir. Bulaşık köklerde çatallanma, şişkinlik, kütleşme ve genellikle Haziran ayından itibaren kökler üzerinde beyaz kistler görülür.
Bitkilerin toprak üstü aksamındaki belirtiler tipik değildir.
Yapraklarda özellikle nitrojen ve fosfor gibi elementlerin eksikliğine benzer renk açılmaları ile büyümede gerileme gözlenir. Kistlerin tarladaki dağılımları homojen değildir.
Bunun sonucu olarak lokal başlangıç enfeksiyonları görülür.
Yurtdışında yapılan bir çalışmada, topraktaki kist yoğunluğunun 10 yumurta + larva / gram toprak olması durumunda, hektar başına buğdayda 188 kg ve arpada 75 kg. ürün kaybına neden olduğu saptanmıştır.
Bu nematodlar, Orta Anadolu Bölgesinde Ankara, Konya ve Sivas illerindeki hububat ekiliş alanlarında tespit edilmiştir.
H.avenae grubu içinde yer alan nematodların en önemlileri H.filipjevi, H.mani, H.bifenestra, H.iri, H.hordecalis ve H.latipons 'dur.

KONUKÇULARI

H.avenae grubu nematodlann konukçu genişliği graminae familyası bitkileriyle sınırlıdır.
Buğday, yulaf ve arpa; çavdara nazaran daha hassas konukçulardır. Halen hububat yetiştirilen birçok ülkede H.avenae 'nin patotipleri saptanmıştır.
Bu patotipler morfolojik olarak ayırt edilememekte, test bitkilerindeki çoğalma durumlarına göre ayrılmaktadır.

DOĞAL DÜŞMANLARI VE ETKİNLİKLERİ

Yurtdışında H.avenae 'ye karşı biyolojik mücadele -ajanı olarak kullanılabilecek Verticillium chlamydosporium, Nematophthora gynophila ve Paecilomyces lilacinus gibi bazı fungal parazitler saptanmıştır.
Örneğin İngiltere'de doğal olarak bulunan N.gynophila; bulaşık tarlalardaki H.avenae popülasyonunu mücadeleye gerek kalmadan baskı altına alabilmektedir.

MÜCADELESİ

Kültürel Önlemler
Konukçu bitkilerin mevcut olmaması durumunda H.avenae 'nin tarladaki yoğunluğu azaldığından; ekim nöbeti, uygulanabilir bir mücadele yöntemidir.
Graminae dışındaki bitkilerle, örneğin yemlik ve yemeklik baklagillerle 2 - 3 yıllık bir ekim nöbeti populasyon yoğunluğunu düşürebilmektedir.
Avrupa’daki çalışmalarda arpada Abed Rex, Brage, Chevalier, Primus gibi çeşitler ile yulaf çeşitlerinden Mülga ve Guyra; buğday çeşitlerinden Loros H.avenae ye dayanıklı bulunmuştur.
Erken ekimin bazı avantajları olmakla birlikte ancak iklim koşullarının erken tohum yatağı hazırlanmasına elverdiği durumlarda uygulanabilir.

BİYOLOJİK MÜCADELE

Doğal düşmanlar bölümünde bahsedildiği gibi kist ve yumurta paraziti funguslarla populasyon baskı altına alınabilmektedir.

YASAL ÖNLEMLER

Kist nematodları bulaşma olduktaki sonra çok zor temizlenir. Yayılmasında önleyici tedbirlerin genellikle sınırlı olması ve zor işlemesi nedeniyle, karantina tedbirlerinin üzerinde önemle durulmalıdır.
Bulaşık toprağın temiz yerlere taşınmaması için gerekli önlemler alınmalıdır.
Bulaşık alanların tespiti amacıyla yapılacak surveylerde;
Bulaşık alanları belirlemek üzere hububatın süt ve sarı olum dönemlerinde köklerde kist kontrolleri
Bulaşık tarlalardaki yoğunlukları belirlemek amacıyla hasat sonrası alınan toprak örneklerinde kist ve bu kistlerden elde edilen yumurta ve larva sayımlan yapılabilir.
Yeşil aksam dönemi kontrollerinde tarlanın kenarından ortasına doğru 10-50 adım yürünerek örnek alma ve sayım noktaları belirlenir, bu duraklama noktalarında, tarlaların büyüklüğüne göre incelenecek bitki sayısı tesadüfen belirlenir.
Farklı yönlerde olmak üzere 200 hektara kadar 20; daha büyük tarlalar için 60 sıra ve her sıra üzerinde 50-100 hububat bitkisi incelenir.
Bodurlaşma, çalılaşma ve sağlıksız gelişme gözlenen bitkilerden en az 10 adet köklenerek bu bitkilerin üst aksamları kesilmek suretiyle, kökleri laboratuara getirilir ve stereo mikroskop altında beyaz kistler aranır
Hasat sonrası dönemde olgunlaşan kistler toprağa dökülmüş olduğundan sadece toprak örnekleri alınarak sürveyler yapılır.
İllerimizde sürveyler sırasında toprak örneklerinin alınıp mikroskobik olarak incelemelerin yapılması zor ve ayrıntılı bilgi gerektirdiğinden; sadece yeşil aksam döneminde bitki kökleyerek gözle köklerin mikroskobik kontrollerinin yapılması ve kistlerin bulunup bulunmamasına göre sürvey raporlarının düzenlenmesi yeterlidir.

KİMYASAL MÜCADELE

Fümigant etkili bir ilaçla boş saha ilaçlaması yapılabilir (Nematodlara karşı boş saha ilaçlamaları).