TOPRAK ÇEŞİTLERİ

TUNDRA TOPRAKLARI:
Bunlar yaş mineral topraklardır. Yüzeyde bol organik madde ve altında mavi-gri renkli, pas rengi lekeli, yapışkan ve sıkı bir mineral toprak bulunmaktadır. Yurdumuzda yoktur.
ÇÖL VE KIRMIZI ÇÖL TOPRAKLARI:
Çok seyrek çalımsı bitki örtüsü altında oluşan bu topraklar kireç ve bitki besinlerince zengindir. Kireç birikme katı yüzeye çok yakındır. Türkiye' de bulunmamaktadır.
SİEROZEMLER:
Çöl topraklarından sonra en kurak iklim şartlarında oluşan bu topraklar üzerindeki bitki örtüsü cılız ve seyrek ot ve çalılardır. Yağışın az olması nedeni ile, kireç birikme katı yüzeye çok yakındır, yani toprağa sızan yağmur suları erimiş kireci toprağın derinliklerine taşıyamayacak kadar azdır.
Bu topraklarda biyolojik etkinlik ve kimyasal ayrışma düşüktür. Renkleri açıktır. Alt toprak üstten daha killidir.
Kireç katının altında bir jips birikme katı olabilir.
KAHVERENGİ TOPRAKLAR:
Bu topraklar daha çok kurak ve yarı kurak iklimlerde bulunur. Üzerlerindeki doğal bitki örtüsü kısa ot ve çalılardan ibarettir. Profillerinde çok miktarda kalsiyum bulunur.
Bitki besinlerince zengindirler. Doğal drenajları iyidir. Renkleri adlarından da anlaşılacağı gibi, kahverengidir. Organik madde içerikleri ortadır.
Alt toprağın altında çoğunlukla sertleşmiş kireç birikme katı yer alır. Bunun altında bir jips birikme katı bulunabilir. Bu topraklar yazın uzun periyotlar için kuru kalır.
Yağışın çoğunun düştüğü kış ve ilkbaharda sıcaklık düşüktür. Bu nedenle, ilkbahar ve sonbahardaki kısa periyotlar hariç, toprakta kimyasal ve biyolojik etkinlikler yavaştır.
KIRMIZIMSI KAHVERENGİ TOPRAKLAR:
Renk hariç, hemen hemen bütün özellikleri Kahverengi toprakların aynı veya benzeridir. Yine onlar gibi, kurak ve yarı kurak iklimlerde bulunurlar. Doğal bitki örtüsü ot ve çalılardır. Doğal drenajları iyidir. Bu topraklarda biyolojik etkinlik düşüktür. Doğal verimleri yüksektir.
KESTANERENGİ TOPRAKLAR:
Bol kireçli topraklardır. Kahverengi topraklardan farklı olarak, üst katmanda kireç bulunmaz ve renk daha koyudur. Bunlardaki kireç birikme katı Kahverengi topraklardakinden daha derindedir ve kil miktarı daha fazladır. Bunun altında bir jips birikme katı bulunabilir. Doğal drenajları iyidir.
KIRMIZIMSI KESTANERENGİ TOPRAKLAR:
Doğal bitki örtüsü karışık otlar ve çalılar, bazen küçük ağaçlardır. Doğal drenajları iyidir. Doğal verimlilik ortadır. Alt toprak üstten daha killi ve sıkıdır ve kireçlilik de daha fazladır.
ÇERNOZYEMLER VE DEGRADE ÇERNOZYEMLER:
Yüzey toprağı çok koyudur. Alt toprağın rengi çok daha açıktır. Doğal drenajları iyidir. Kültür bitkileri için üretkenlik ortadan yükseğe değişir. Bu topraklarda buğday, mısır ve diğer küçük taneliler yetiştirilmektedir. Kireç birikmesi derindedir. Şimdiye kadar Türkiye' de böyle topraklar haritalanmamıştır.
PRAİRİE VE KIRMIZIMSI PRAİRİE TOPRAKLARI:
Uzun ot örtüsü altında oluşan bu topraklar koyu renklidir. Kireç birikme zonu yoktur. Doğal drenajları iyi, verimlilikleri yüksektir. Bu topraklara Türkiye' de rastlanmamıştır.
KİREÇSİZ KAHVERENGİ TOPRAKLAR:
Üst toprak yumuşak veya biraz sıkıdır. Alt toprak daha ağır bünyeli ve daha serttir. Kireç yıkanmasına rağmen, reaksiyon nötr veya alkalidir. Doğal drenaj iyidir. Doğal bitki örtüsü çalı ve otlar ile karışık orman veya fundalıktır.
PODZOLLAR, GRİ VE KAHVERENGİ PODZOLİK TOPRAKLAR:
Orman örtüsü altında oluşan bu topraklar asit karakterlidir. Yüzeydeki koyu renkli organik katın altındaki mineral toprak açık renklidir. Bu topraklarda yıkanma fazla olmuştur ve doğal verimlilikleri düşüktür. Türkiye' de bu topraklara rastlanmamıştır.
GRİ-KAHVERENGİ PODZOLİK TOPRAKLAR:
Bu topraklarda yüzeyde ince bir organik kat ve bunun altında açık renkli mineral toprak bulunur. Alt toprakta kil birikmesi görülür. Toprak reaksiyonu genellikle orta asittir. Bu toprakların verimliliği ana maddeye bağlı olarak büyük ölçüde değişiklik gösterir. Bu toprakların kireçlenme ve gübrelenmesi iyi sonuç verir.
KIRMIZI-SARI PODZOLİK TOPRAKLAR:
İyi gelişmiş ve iyi drene olan bu topraklar asit reaksiyonludur. Doğal bitki örtüsü ormandır. Üstte ince bir organik kat bulunur. Alt toprakta kil daha fazladır ve aynı zamanda demir, alüminyum ve mangan oksitler birikmiştir. Çeşitli ürünler yetiştirilen bu topraklar çaydan başka ürünler için kireçleme gerektirir.
TUZLU-SODİK TOPRAKLAR:
Özellikle kurak ve yarı kurak bölgelerde görülen bu topraklar, bozuk drenaj koşulları altında oluşur ve çoğunlukla üst katmanlardaki anormal tuz birikmesi ile karakterize edilir. Tuzların toprak üzerindeki etkilerinden dolayı bu topraklar halomorfik olarak adlandırılır. Üçe ayrılırlar: Tuzlu, tuzlu-sodik ve sodik (alkali) topraklar.
Tuzlu (Solonchak) Topraklar bitki gelişmesine zarar verecek kadar eriyebilir tuz ihtiva eder. Kurak ve yarı kurak bölgelerde yağış, topraktan tuzları yıkayamayacak kadar azdır. Sonuç olarak, tuzlar kristalleşip toprakta kök bölgesi içinde birikir. Bazı yerlerde taban suyunun kılcallık ile yükselmesi sonucu tuz birikmesi olur. Bazan yüzeyde gri renkli bir tuz kabuğu bulunabilir. Bunun altındaki toprak grimsi, dağılgan ve tuzludur. Üst toprak organik maddece fakirdir. Bu toprakların kimyasal karakteristikleri mevcut tuzların cins ve miktarı tarafından belirlenir. Üzerlerindeki doğal bitki örtüsü seyrek dağılmış tuzcul otlar ve çalılardır. Toprakların bazısı otlatmada kullanılırken, çoğu terk edilmiş durumdadır. Verimleri çok düşüktür. Islah edildiklerinde verimli olurlar.
Sodik (Alkali, Solonetz) Topraklarda sodyum iyonu bitki gelişmesini engelleyecek kadar fazladır. Çözünür tuzlar fazla olmayabilir. Kil ve humus dağılmış ve böylece toprağın fiziksel özellikleri bozulmuştur. Sodik topraklar küçük düzensiz alanlar halinde bulunur. Bu topraklarda üst toprak orta derecede organik madde içermektedir. Alt toprak koyu renklidir ve sütunsu veya prizmatik yapılıdır. Bu topraklar üzerindeki doğal bitki örtüsü tuzcul ve seyrek olarak da diğer bitkilerdir. Toprakların bazısı otlatmada kullanılmaktadır. Kültür bitkileri bakımından üretkenlikleri düşüktür. Islah edildiklerinde üretkenlik ortadır.
Tuzlu-Sodik (Solod) Topraklar aşırı miktarda çözünebilir tuz ve sodyum iyonu ihtiva eder. Bu topraklar otlatmada kullanılır. Kültür bitkileri bakımından üretkenlikleri düşükten ortaya kadar değişir. Islahları güç ve pahalıdır.
HİDROMORFİK TOPRAKLAR:
Bu topraklar aşırı toprak rutubeti ile karakterize edilir. Normal su infiltrasyonunu önleyen profil karakteristiklerinden veya toprağın çökek bir alanda yer almasından dolayı drenaj genellikle bozuktur. Bu alt sıra içinde yer alan büyük toprak grupları birbirinden farklı özelliklere sahiptir. Yurdumuzdaki haritalama çalışmalarında bunlardan sadece Yüksek Dağ Çayır Toprakları ayırt edilmiştir. Orman şeridinin bittiği yerde oluşan bu topraklar, çeşitli ana maddeden bozuk drenaj ve soğuk iklim şartlarında oluşmuştur. Üstte koyu renkli bir katman, bunun altında gri renkli toprak yer alır. Üzerlerindeki doğal bitki örtüsü ot, saz ve çiçekli bitkilerdir. Soğuk iklimden dolayı verimleri sınırlıdır. Çoğunlukla yazın otlatmada kullanılırlar.
Türkiye' deki haritalama çalışmalarında kötü drene olan sahalarda bir de Hidromorfik Alüviyal Topraklar ayırt edilmiştir. Bu topraklar şimdiki halleri ile tarıma uygun değildir. Bu toprakların bazısı yılın büyük bir bölümünde yüzeyde veya yüzeye yakın taban suyuna sahiptir. Bazısında nemli serin mevsimlerde su yüzeye yakındır, fakat yazın sonlarında kısa bir süre için 1m' nin altına kadar düşer. Toprakların bir kısmı ise taşkınlara maruzdur. Topoğrafya düz veya içbükeydir. Yüzey drenajı ve dahilî drenaj çok bozuktur veya drenaj hiç yoktur. Dolayısıyla, özellikle alt katlar yaştır. Tabansuyundaki yükselip alçalmalar toprağın bunun üzerinde kalan kısmında art arda gelen yükseltgenme ve indirgenmelere yol açar. Bunun sonucu mavimsi gri indirgenme ve kırmızımsı yükseltgenme (oksitlenme, pas) lekeleri oluşur. Bu topraklarda derinlik fazla ise de, indirgenmiş katlar kök bölgesini sınırlandırmaktadır.
LATERİTLER VE LATERİTİK TOPRAKLAR:
Bunlar çok yaşlı, derinlere kadar ayrışmış, kırmızıdan sarıya değişen renkli killi topraklardır. Profil boyunca hemen hemen mütecanistirler. Kimyasal özellikler iyidir. Doğal bitki örtüsü yoğun tropikal ormandır. Düşük baz saturasyonu, katyon değişim kapasitesi ve organik madde miktarı ve yüksek fosfat fiksasyonu bu toprakların tarımda kullanılmasını zorlaştıran etkenlerdir. Bu topraklar Türkiye' de bulunmamaktadır.
KAHVERENGİ ORMAN TOPRAKLARI:
Bu topraklar yüksek kireç içeriğine sahip ana madde üzerinde oluşmuştur. Zayıf gelişmiş katmanlara sahiptirler. Reaksiyonları nötr veya kalevidir. Alt toprağın aşağı kısımlarında kireç birikmesi görülür. Drenajları iyidir.
KİREÇSİZ KAHVERENGİ ORMAN TOPRAKLARI:
Bu topraklarda üstte koyu renkli bir kat ve altta bundan biraz farklı bir kat bulunur. Topraklar kireçsizdir ve reaksiyon asit, nötr veya kalevidir. Doğal verimlilikleri fazla değildir.
BAZALTİK TOPRAKLAR:
Bunlar ağır killi, koyu renkli topraklardır ve profilleri iyi gelişmemiştir. Bunlarda çoğunlukla kireç bulunmaz. Toprak reaksiyonu nötr ile orta kalevi arasında değişmektedir. Topraklar organik maddece nisbeten fakirdir. Fiziksel özellikleri kötüce olduğundan, verimlilikleri çoğunlukla düşüktür. Bir kısım topraklar oldukça taşlı olduğundan, yoğun sürüm isteyen kullanımlarda taşlardan temizlenmeleri gerekir.
KIRMIZI AKDENİZ TOPRAKLARI:
Bu toprakların en belirgin karakteristikleri bütün profilin kiremit kırmızısı rengi ve üst topraktaki organik madde azlığıdır. Toprak karbonatları yıkanmış kilden müteşekkildir. Kurak yaz mevsiminde bu topraklarda bitkilerin yararlanabileceği su yoktur. Ayrıca, bu topraklardaki fosfattan bitkiler yeterince yararlanamamaktadır. Bu topraklar çoğunlukla sığ, taşlı ve kayalı olduğundan, otlatmaya pek elverişli değildir. Drenajları iyi olduğundan, bu topraklarda tuzluluk problemi yoktur.
KIRMIZI-KAHVERENGİ AKDENİZ TOPRAKLARI:
Bu topraklar da kireçsizdir. Toprak reaksiyonu nötr veya hafif kalevidir. Alt toprak üstten daha killidir. Birçok özellikleri Kırmızı Akdeniz topraklarınınkilere benzemektedir.
RENDZİNALAR:
Bol kireçli anakayadan oluşan bu topraklarda üst katman koyu renklidir. İçinde bol miktarda kireçtaşı, marn ve tebeşir parçaları bulunur. Kireç miktarı az veya çok olabilir. Bu katmanın altında açık renkli, kireçli bir geçiş katmanı bulunur. Bunun altında kireçli anakaya yer alır. Doğal bitki örtüsü genellikle ormandır, fakat çalı veya orman ve ot karışımı da olabilir. Toprakların doğal drenajı iyidir.
VERTİSOLLER:
Daha önce Grumusol olarak adlandırılan bu topraklar, kurak mevsimde büzülen, yağışlı mevsimde genişleyen koyu renkli ve çok killi topraklardır. Yüzeyleri ondüleli ve çatlaklıdır. Bu topraklar esas olarak 300 rakımının altında görülür. Bazıları az eğimli yerlerde gelişirken, çoğu Vertisoller çöküntülerde oluşur. İşlenme periyotları çok kısa, geçirgenlikleri düşüktür. Çatlamalar sırasında ince kökler kırılır ve ürün zarar görür. Sulama yapılsa bile, yetiştirilen ürünlerin sayısı sınırlıdır. Eğimli arazilerde her zaman erozyon tehlikesi mevcuttur. Yağışlı mevsimlerde çukurluklardaki Vertisollerin çoğu su altında kalır. Arazi drenajı hemen hemen imkânsızdır.
LİTOSOLLER:
Normal olarak aşırı ve aşındırıcı yüzey akışı görülen dik yamaçlarda yer alırlar. Toprağa giren su fazla yıkanma ve ayrışmaya yetmeyecek kadar azdır. Profil gelişmesi hiç görülmez veya az görülür. Genellikle sert kaya veya taşlı ana materyal üzerinde yer alırlar. Daha çok kaba bünyeli topraklardır. Drenajları çoğunlukla iyiden aşırıya kadar değişmektedir. Üzerlerindeki doğal bitki örtüsü zayıftır. Sınırlı alanlarda biraz tarım yapılmakta ise de, üretkenlik düşüktür. Türkiye' deki toprak haritalama çalışmalarında bu grup kullanılmamıştır.
REGOSOLLER:
Bunlar gevşek ve bağlantısız depozitler üzerinde oluşan, fazla kumlu, su tutma kapasitesi düşük, fazla geçirgen sığ topraklardır. Gelişmemiş bir profile sahiptirler. Bitki kökleri ana maddeye işleyebilir. Bu toprakların bir kısmında tarım yapılmaktadır.
ALÜVİYAL TOPRAKLAR:
Genellikle taze tortul depozitler üzerinde oluşan bu genç topraklarda katmanlar bulunmaz veya bulunsa bile, çok zayıf gelişmiştir; buna karşılık, değişik özellikte mineral katlar bulunur. Bu topraklar çoğunlukla taban suyunun etkisi altındadır. Tarım bakımından çok önemli olan bu topraklar, iklimin elverdiği bütün kültür bitkilerini yetiştirmeğe elverişlidir. Verim çok yüksekten çok düşüğe kadar değişebilir.
KOLÜVYAL TOPRAKLAR:
Dik eğimlerin eteklerinde yerçekimi, toprak kayması, yüzey akışı veya yan dereler ile kısa mesafelerden taşınarak biriktirilmiş ve kolliviyum denen materyal üzerinde oluşmuş bu topraklar gençtir ve karakteristikleri daha çok çevredeki yukarı arazi topraklarının kine benzemektedir. Yağış ve akışın şiddetine ve eğim derecesine göre değişik parça büyüklüklerini içeren katlar ihtiva ederler. Bu katlar alüviyal topraklardaki gibi birbirine paralel değildir. Dik yamaçların eteklerinde ve vadi boğazlarında bulunanlar daha çok, az topraklı kaba taş ve molozları içerirler. Yüzey akışının hızının azaldığı oranda parçaların çapları küçülmektedir. Drenajları iyidir. Topraklar ara sıra taşkına maruz kalır. Üzerlerindeki doğal bitki örtüsü iklime bağlıdır. Tarım altında olanlar sulandıklarında iyi verim verirler.
ORGANİK TOPRAKLAR:
Bu topraklar, taban suyu yüksek olan ve dışarıya akıntısı bulunmayan içbükey topografyaya sahip yerlerde veya eski sığ göllerde oluşmuştur. Saz, kamış ve kova gibi, suyu fazla seven bitkilerin kök, sap ve yapraklarının yüksek taban suyu içerisinde, havasız koşullarda yavaş parçalanarak birikmesi sonucu Organik topraklar ortaya çıkmıştır. Bitki artıkları çoğunlukla ayırt edilemeyecek derecede ayrışmıştır. Renkleri koyu gri veya siyahtır. Bazı kısımlarda yüzeyde tuz kristalleri görülmektedir. Toprak içerisinde ince mineral katlar bulunmaktadır. Bu topraklar çoğunlukla çayır örtüsü ile kaplıdır. Bir kısmı otlatmada kullanılmaktadır. Az bir kısmı tarım altındadır. Tamamen tarıma alınabilmeleri için ıslâh edilmeleri gerekir.