NERGİS YETİŞTİRİCİLİĞİ
Nergizin Anavatanı Avrupa olan bu bitkilerin en çok tür zenginliğine
İspanya ve Portekiz'de ras tlanmaktadır.Ancak doğal olarak tüm Akdeniz
kıyılarında, hatta bunun uzantısı olan Japonya'ya kadar aynı enlem dereceleri
arasında görülmektedir. Dünyada Avrupa, Amerika, Kuzey Afrika ülkelerinde tarımı
yapılmaktadır. Yurdumuzda Ege Bölgesinde özellikle Karaburun yöresinde
yetiştirilmektedir. Botanik
Özellikleri
Nergis, Narcissus cinsinden hoş kokulu çiçekler taşıyan 43 kadar soğanlı
bitki türü nün adıdır. Bu bitkilerde sap 20-
80
cm kadar yükselebilmektedir. Soğanlı olan bu bitkilerde
taç yaprakları beyaz veya sarının karışımlarışeklindir. Kültürü İklim ve
Toprak İstekleri
Nergisler Akdeniz koşullarında en iyi gelişim göstermekle beraber kışı
soğan olarak toprak altında geçirdiklerinden soğuklara oldukça dayanıklıdır.
Nergisler nötr veya hafif alkali kireçli katmanlar üzerinde oluşmuş gevşek
yapılıtopraklarda iyi gelişir. Çok killi, taban suyu yüksek, asitli toprakları
sevmez.
Toprak üst kısmı nergislerde, sümbül, lale gibi diğer soğanlı
bitkilerden daha uzun süre yaşadığından kuraklığa daha dayanıklıdır.
Nergislerin
gelişiminde lodos rüzgarının da önemi vardır. Lodos rüzgarı bitkinin gelişimini
hızlandırırken, poyraz rüzgarı gelişimini geriletmektedir.
Nergis Yetiştirme Tekniği
Nergisler, tohumla yada yavru soğanları ayırarak üretilebilirler. Pratikte
en çok uygulanan yöntem soğandan ayırma ile yapılan üretimdir.
Her yıl merkezinde yeni bir büyüme konisi geliştirerek irileşen soğanlar
aynı zamanda
dip kısımlarından 4-5 yavru veririler. Bunlardan 2-3 adedi daha kuvvetli
gelişirler.
Temmuz-Ağustos aylarında toprak üstü aksamı kuruduktan sonra yapılan
söküm sırasında ana soğandan ayrılan yavru soğanlara "ayırma" veya "kaşık"
denir.
Hemen dikilebilen bu soğanlar irileşip olgunlaşarak
"yuvarlak" veya "tek burunlu" olarak anılan hale gelirler. Ertesi yıl bu
soğanlar soğan yaprakları arasında yeni bir yavru vermeye başlar ve "çift
boğumlu" adını alırlar.
Böylece nergis soğanları 1.yaşta "ayırma", 2.yaşta "tek
burunlu" ve 3.yaşta "çift burunlu" olarak sınıflandırılırlar.
Ana ve çift
burunlu soğanlar soğan üretimi için kullanılırken, bitki üretimi için kullanılan
soğanlar tek veya çift soğanlardır.
Tohumla üretim ancak ıslah çalışmalarında kullanılabilir.
Tohumla üretimde
bitkinin çiçek durumuna gelmesi için 4-6 sene geçmesi gerekmektedir.
Nergiste yumruları keserek üretim yapma durumu yoktur.
Nergis Yetiştiriciliğinde Yapılacak İşler :
Soğan Hazırlığı : Uygun boylardaki (tercihen çift burunlu) soğanlar
hastalık ve zararlılar bakımından gözden geçirilir, ayıklanıp,temizlenir.
Ayrıca
bölgedeki hastalıklar için ilaçlanır. Soğanlar bağıl nemi %75 ve sıcaklığı 13 oC
olan yerde muhafaza edilir.
Nergis için Toprak Hazırlığı :
Sulanmayan tarlalarda toprağın tavı belenerek, sonbaharda toprak pullukla
işlendikten sonra tırmıkla düzeltilir ve dikime hazır hale getirilir.
Dikim
pullukla açılan çizilere arkadan gelen insanların elleriyle yumruları
bırakmasıyla olur (kök aşağıya gelecek şekilde).
Sulanabilen tarlalarda ise
Ağustos başlarında sulama yapılarak toprak tava getirilir ve daha erken dikim
gerçekleştirilebilir.
Dikimden 3 hafta önce yabancı otlara herbicid (Fussilad)
uygulaması yapılarak mücadele edilir.
Gübreleme :
Nergisler toprakta yeterli miktarda fosfor ve potasyum bulunmasını
gerektirirler. Azotun fazlası tehlikelidir.
Potasyum soğanın gelişmesi,
irileşmesi ve dayanıklılığı için, fosfor ise kök ve çiçek gelişmesi için
gereklidir.
Yaprak gelişmesi için gerekli olan azot ise fazlalığı durumunda
zayıf ve gevşek doku oluşturacağı için bitkiyi dış etkenlere karşı hassas duruma
getirir.
Nergislerde hayvan gübresi kullanılırken çok dikkat etmek gerekir.
İyice yanmamış gübre kullanmaktan kesinlikle kaçınılmalı ve dekara 2 tondan
fazla gübre kullanılmamalıdır.
Çiftlik gübresi için bir önceki ürüne kullanılmış
olması halinde daha tehlikesiz ve yararlı olur. yapılan incelemelerde çiftlik
gübresinin yararının, besin değerinden çok topraktaki nemi koruması ve toprağa
gevşek yapı kazandırmasından kaynaklandığı anlaşılmıştır.
Bu bakımdan uygun
alanlarda gerektiğinde torf miktarları için toprak analizi yaptırılıp tavsiye
alınması en uygun yoldur.
Böylece hem en fazla ürün alınacak hem de gereğinden
fazla gübre kullanmaya gerek kalmayacaktır..
Yapılan araştırmalarda 1 da alanda 40000 bitkinin
25 kg. N,
6.2 kg. P,
21 kg. K ve
8,4 kg
Buradan
hesaplanacak gübre miktarının yarısını dikimden önce yarısını ilkbaharda vermek
uygundur.
Gübreleme Karaburun'da dikim yapılıp yabancı otlar çıktığında çapalama
yapılmadan önce tarlaya serpme usulü verilir.
Daha sonra hem tarla yabancı
otlarının yok edilmesi hem de gübrenin toprağa karışması bakımından çapalama
yapılır.
Nergis Dikimi :
Dikim zamanı sulama yapışıp yapılmamasına göre değişmektedir. Sulanan
şartlarda 10-20 Ağustosta, kuru şartlarda ise ilk Sonbahar yağmurlarından sonra
dikim yapılır.
Karık usulü yapılan dikime karıklar arası mesafe 15-20 cmm. karıktaki soğanlar arası mesafe
ise 10-20 cm
Her 7-8 karıkta
bir 40-50 cmm.'lik
yol bırakılarak dikim yapılır.
Soğanların dikim derinliği de kural olarak
çaplarının 2-3 misli alınır. Ağır topraklar ve küçük soğanlarda sığ dikim, hafif
topraklar ve iri soğanlarda daha derin dikim yapılır.
Nergis Bakımı :
Dikimden sonra yapılacak iş alışılmış sulama, ot alma ve çapalama
işleridir. Yapılacak sulama toprak ve yağmur durumları dikkate alınarak gün
aşırı yapılmalıdır. Ağustos-Eylül aylarında yapılacak sulama ise dinlenme
periyodunu kırarak erken çiçek elde edilmesini sağlar. Sulama genel olarak
yağmurlama sulama sistemi ile yapılır. Bazen de hortumla belli bölgeleri
sulandırarak yapılır.
Fakat bu sulamada homojenik sağlamadığı için çiftçi
tarafından pek ilgi görmemiştir.
Ekim aylarında, dikim öncesinde olduğu gibi yine yapraktan etki eden
yabancı ot ilaçlaması yapılması, kasım ayından sonra da yarı doz olarak Şubat
ayında "Döronlu chlorpropham" içeren yabancı ot ilaçlarının uygulanması ot alma
işlemlerini son derece azaltır. Ancak çiçeklenme zamanına kadar yapılacak
çaplama bitkinin gelişmesini güçlendireceğinden haftada bir yada en az 10 günde
bir çapalama yabancı ot olmasa bile yararlıdır.
Çaplanan ve çapalanmayan
paraseller açık bir şekilde farklı gelişme gösterirler. Soğanı için yetiştirilen
nergislerde tohum alınmayacaksa çiçek solmaya başlarken koparılmalıdır.
Çiçeklenme zamanından sonra yapraklar bir düre daha yeşil ve aktiftir.
Yapraklar ne kadar süre yeşil ve aktif kalırsa soğan o derece iri ve sağlıklı
olur. yapraklar sararıp hafiflemeye başlayınca fazla gecikmeden toplanıp
yakılmalıdır. Yaprakların koparılmasıyla toprak yüzünde soğan ulaşan delikler
meydana gelir. Nergis sinekleri buralardan kolayca soğana ulaşarak yumurtalarını
bırakırlar.
Bu sebeple yaprak toplanmasından hemen sonra alan tırmıklanarak bu
delikler kapatılmalıdır.
Bitkilerde hastalık ve zararlı görüldüğünde derhal tarım teşkilatına
başvurmalı, uzmanların yerinde ve laboratuarda yapacakları çalışma sonucu
tavsiye ettikleri ilaç ve önlemler titizlikle uygulanmalı ve çevredeki
yetiştiricilere de duyurulmalıdır.
Karaburun'da yetiştirilen nergisin iki önemli zararlısı vardır. Nergis
soğan sineği ve nematodlar.
Nergis soğan sineğinden büyük ve küçük nergis soğan sineği genel olarak %
1-3 oranında yoğunluğa sahip olduğundan zarar oranı çok önemli değildir.
Ditylenchus dipsaci adı verilen soğan nematodu fevkalade hızlı yayılmaktadır.
Sulanan tarlalar bir-iki yıl içinde tükenmektedir. Bu tarlaya tekrar nergis
dikildiğinde aynı akıbete uğramaktadır. İlaçlı mücadelesi zor ve etki oranı
tartışılır olduğundan "temiz tarlaya temiz soğan" sloganıyla hareket
edilmelidir.
Genel olarak mücadelesinde bol toprak işlemesi ve güneşlenme yanında
toprak fumigasyonu ve granül ilaçlardan termik 15 ve Telon 2 kullanılır.
Nematodlu nergis tarlasında yapraklarda yer yer sararma ve kıvrılmalar
şekil bozukluğu mozaikleşme yanında soğanlarda yumuşama ve kök teşekkülünde
azalma olmaktadır.
Nergis Çiçek Hasatı :
Nergis çiçekleri çiçek üzerinde zarımsı kılıf yarıldığı andan itibaren
toplanmalıdır. Çiçekler daha sonra açabilirler ve bu nedenle toplamak için
açmasını beklemek gereksiz ve zararlıdır. Çabuk solabilirler. Suda muhafaza
edilirlerse suyunu çok sık değiştirmek gerekir. Hasat edilen çiçekler üretici
tarafından toptan veya perakende pazarlama yapan satıcılara satılır.
Nergis Soğan Sökümü :Sıralar halinde dikilmiş soğanlar bel veya pullukla
toprak ters çevrilerek toprak üstüne çıkarılırlar. Sonra nergis sineğine yumurta
koyma fırsatı vermeden toprağı silkelenip en kısa zamanda gölgeli, havadar,
sinek teli ile korunmuş bir yerde kurutulur. Kurutma işleminde Ege ve Akdeniz
bölgeleri için 1 veya 2 gün diğer bölgelerde 2-3 hafta süre gerekebilir.
Kurutulmuş soğanların, beyaz, aktif pullarına ulaşmamak şartıyla kabukları
kısmen soyulur, eski kuru kökleri koparılarak temizlenir. Hastalık ve
zararlılara bulaşık soğanlar uzaklaştırılır. Söküm işlemi tercihen iki yıl bazen
de 3 yılda bir yapılır.
Nergis'de Verim : Nergis verimine ait sağlıklı rakamlar bulunmamaktadır.
Süs bitkisi olarak yetiştirilen alanlarda kesme çiçek sayısının ortalama dekara
30.000 adet civarında olduğu söylenebilir. Uçucu yağ elde edilmesi için ise
toplam çiçek verimine ait herhangi bir veriye rastlanılmamıştır. Bornova
ekolojik koşullarında ön deneme niteliğinde yaptığımız çalışmada ise yeşil çiçek
miktarının 108-798 kg./da
arasında değiştiği bulunmuştur. Ancak iyi gelişmiş bir alanda bu verimlerden çok
daha yüksek çiçek miktarı elde edilebilir.
Nergis Tüketimi
Nergisin Kullanılan bitki kısmı : Flores Narcisi
Nergis Etken maddesi : Bazı alkaloitler yanında en önemli etken maddesi
uçucu yağdır.
Kullanımı : Kusturucu, ishal verici, yatıştırıcı ve ateş düşürücü etkilere
sahiptir.
Nergisler parfüm ve kozmetik sanayiinde de çok önemlidir. Çiçeklerinden
elde edilen uçucu yağ çok pahalı doğal bir parfüm ham maddesini oluşturmaktadır.
