LALE YETİŞTİRİCİLİĞİ

Kesme çiçek olarak lale yetiştiriciliği son yıllarda artmaktadır. Ekonomik oluşu ve çiçeklenme süresininayarlanabilmesi laleye ilgiyi artırmıştır.
Lale soğanlı bir bitkidir. Anadolu’nun dağlık bölgelerinde, Kafkasya ve Himalayalar’ın 4000 m‘ye kadar olan yüksekliklerinde doğal olarak yetişebilir.
Yazın kuru ve sıcak, kışın soğuk ve nemli geçen bölgelerde doğal olarak yaşayabilir.
Doğal laleler melezlenerek çok çeşitli laleler elde edilmiştir. Günümüzde 5544 çeşit lale türü mevcuttur. Bunlardan ancak ticari değeri olan 20 çeşittir.
Laleler çiçek açma dönemlerine göre sınıflandırılır. Dört gruba ayırmakmümkündür:
Duc-van-toll laleleri
Basit erkenci laleler
Katmerli laleler
Bu grup laleler erkencidir. Ekonomik değerleri yoktur.
Mendel laleleri
Triumph laleleri
Bu grup kesme çiçek için kullanılan orta erkenci türlerdir.
Darwin laleleri
Darwin hibrit laleleri
Breeder laleleri
Lillium formlu laleler
Cottaqe laleleri
Bizarre laleleri
Bu gruptaki laleler 10 tür olup geç laleler olarak tanımlanır.
Toplam sekiz tür içeren bu grup botanik laleleri olarak adlandırılır. Lale bitkisinin yetiştiriciliğini iki bölümde incelemek gerekir. Bunlar lale soğanı üretimi ve çiçek üretimidir.
LALE SOĞANI ÜRETİMİ:
Lale soğanı taşsız, geçirgen, kumlu-tınlı, kireçsiz topraklarda üretilmelidir. Toprağın pH sı ortalama 7 olmalıdır.
Toprak iyi işlenmeli ve üst üste aynı alana dikim yapılmamalıdır. Soğan üretimi yapılacak yerlerin rakımı yüksek olmalı, kışın soğuk ve karlı geçen yerler üretim için önerilmektedir.
Toprak analizi yapılarak, bitkinin gereksinim duyduğu gübreler toprağa verilmelidir.
Lale soğanı elde etmek için yapılan üretimde ekim - kasım aylarında, sıra usulü dikim uygulanır. Dikim derinliği toprağın yapısına göre ayarlanmalıdır.
Ortalama derinlik 8-10 cm olmalıdır.
Soğanların hastalık ve zararlılardan korunması için ilaçlama yapılmalıdır. Hastalıklı bitkiler sökülerek ortamdan uzaklaştırılmalıdır. Lale soğanlarının bakımı muntazam yapılmalıdır. Yabancı otlar ve farklı türler kökleriyle beraber sökülüp ortamdan uzaklaştırılmalı ve imha edilmelidir.
Soğanların içindeki besin maddelerinin bitkinin çiçek ve tohum oluşumunda kullanılmaması için, goncalar koparılmalı ve ortamdan uzaklaştırılmalıdır. Ayrıca söküme yakın son dönemde bitkinin toprak üstü kısımları silindire benzer araçlarla bastırılır. Böylece soğanların irileşmesi sağlanır.
Soğanların sökümü bitki yapraklarının sararıp kahverengileşmesiyle başlar. Soğan kök uçlarının kuruması ve soğan dış yüzünün kahverengileşmesi de söküm zamanının geldiğini gösterir. Lale soğanlarının sökümü makinelerle yapılabilir. Sökülen soğanlar sandıklara konulup depolara sevk edilir.
TOPRAK VE GÜBRE İSTEĞİ
Lale bitkisi yetiştiriciliğinde taşsız, kumlu-tınlı, kireçsiz ve pH sı ortalama 7 olan topraklar tercih edilir. Toprak, dikim öncesi iyi bir şekilde hazırlanmalı, keseksiz ve düz olması sağlanmalıdır.
Diğer önemli bir nokta da lalenin her yıl değişik bir alanda üretime alınması yani toprak değiştirme gerekliliğidir. Bu özellikle lale ateş hastalığına karşı alınan bir önlemdir.
Literatürlerde lale dikilmiş bir alana tekrar lale dikmek için, ortalama 5 yıl geçmesi gerektiği vurgulanmaktadır.
Gerekli toprak analizleri yapıldıktan ve bitkinin gereksinim duyduğu besin madde miktarları saptandıktan sonra gübreleme yapmak önerilmektedir.
Genelde dikimden 2-3 hafta evvel 40 k. kompoze gübre hesabıyla amonyum sülfat ile gübreleme yapılır.
Lale kökleri tuzluluğa hassas olduklarından dikimden önce toprak yıkanmalıdır.
DİKİM ŞEKLİ VE MESAFESİ
Lale bitkisi kesme çiçek olarak yetiştirilecekse, soğan büyüklüğü 12 cm. olmalıdır. Dikim sıklığı bitki çeşidi ve yaprak gelişimine göre ayarlanmalıdır.
Küçük yapraklı çeşitler sık dikilebilir. Bir metre kareye 200 civarında soğan dikilir. İri yaprak yapan çeşitlerde seyrek dikim yapılmalıdır.
SICAKLIK
Lale yetiştiriciliğinde sıcaklık, çiçeklenme zamanına göre değişir. Erken yetiştiricilikte toprak sıcaklığı 16 0C’ yi, bitkiler arasındaki havanın sıcaklığı da 18 0C’ yi geçmemelidir.
Geç dikimlerde ise, ilk 4-5 gün toprak sıcaklığı 9-10 0C olmalıdır. Aralık ayı dikimlerinde toprak sıcaklığı 13 0C, hava sıcaklığı ise 15 0C olmalıdır.
IŞIK
Lale bitkisi ışık değişimlerine karşı hassas değildir. Değişimlere tepki göstermez.Ancak ışık yoğunluğunun yaprak formlarını etkilediği saptanmıştır.
Işık yoğunluğunun fazla olması çiçek sapının uzamasını ve soğanın büyümesini artırır.
Bu nedenle ek ışıklandırma faydalı olabilir.
NEM
Lale bitkisinin optimal nem isteği % 70-80 arasıdır. Fazla nem botrytis salgınına
neden olabilir. Bu nedenle nemin arttığı durumlarda, havalandırma yapılmalıdır.
HAVALANDIRMA
Lale bitkisi fazla nemi ve sıcaklığı sevmez. Sera içinde nemin yükseldiği ve sıcaklığın arttığı durumlarda havalandırma yapılmalıdır.
SULAMA
Lale bitkisi yetiştirilen toprakların sulanması önemlidir. Toprağın devamlı nemli kalması sağlanmalıdır.
Ancak klorlu su kullanılmamalıdır. Klor, bitkinin bodur kalmasına sebep olur. Laleler, damlama sulama yöntemiyle sulanır.
GÜBRELEME
Gerekli toprak analizleri yapıldıktan ve bitkinin gereksinim duyduğu besin madde miktarları saptandıktan sonra gübreleme yapmak önerilmektedir.
Genelde dikimden 2-3 hafta evvel 40 k. kompoze gübre hesabıyla amonyum sülfat ile gübreleme yapılır.
HASAT
Lale hasadı, lale çiçekleri kapalıyken ve lale rengini hafifçe gösterdiğinde yapılır. Hasat yapılırken, lale çiçeği soğanın tam dibinden kırılır veya soğanıyla birlikte sökülür.
Soğanıyla sökülen lalenin soğanı çiçek sapından ayrılarak atılır.
TASNİF
Hasat sonrası laleler serin odaya alır. Sap uzunluklarına göre 10’ lu demetler halinde tasnif edilir. Su çektirme işlemine tabi tutulur.
PAZARA HAZIRLAMA
.Su çektirme işleminden sonra kutulara yerleştirilen laleler mezata gönderilir
ÇİÇEKLERDE DEPOLAMA
Kesilmiş lale çiçekleri 0-2 0C sıcaklığında 45 güne kadar depolanabilir. Lale çiçekleri birkaç gün depolanacaksa, çiçekler dik olarak 1.7 0C sıcaklıkta tutulur. Çiçekler uzun süreli depolanacaksa, soğanlarıyla birlikte sökülerek hasat edilir. Bu şekilde depolanırlar.
SOĞANLARDA DEPOLAMA
Lale soğanları zamanı geldiğinde sökülmelidir. Söküm işlemi elle ya da makinelerle yapılabilir. Soğanlar hemen depolara götürülmelidir. Depolarda altı telli kasalarda kurutulup temizlenmelidir. Temizleme esnasında soğanların zarar görmemesine dikkat edilmelidir. Temizleme işlemi yapıldıktan sonra soğanlar büyüklüklerine göre ayrılır. Kesme çiçek üretiminde kullanılacak soğanlar, kullanım amaçlarına göre farklı muameleye tabi tutulur. Bunlar şu şekilde açıklanabilir:
ÇOK ERKEN ÇİÇEKÇİLİK İÇİN:
Söküm sonrası soğanlar temizlenmeden, bir hafta süreyle 34 0C sıcak ortamda bekletilirler. Bu esnada % 80-100 nem gerekir. Ayrıca sürekli olarak havalandırmada yapılmalıdır. G durumuna gelene kadar 20 0C sıcaklıkta tutulurlar. Bu süre 5 haftadır. Bu süre içinde soğanlar temizlenebilir. Ayrıca soğanların ilaçlaması da yapılmalıdır.
Daha sonra 2-3 hafta 17 0C’ de bekletilir. Darvin lalelerinde 12 hafta, diğerlerinde 9-10 hafta 5 0C’ de bekletilir. Hemen dikime geçilmelidir.
ERKEN ÇİÇEKÇİLİK İÇİN:
Söküm sonrası bir hafta 34 0C sıcaklıkta bekletilir.
İki hafta kadar 20 0C bekletilir.
İki hafta 17 0C bekletilir.
Dokuz hafta 5 0C bekletilir.
Hemen dikim yapılır.
GEÇ ÇİÇEKÇİLİK İÇİN:
Soğanlar sökümden sonra temizlenir. Otuz dört derece işlemi yapılmaz.
1 eylüle kadar 23 0C bekletilir.
10-12 Hafta süreyle 20 0C’ de bekletilir.
10-12 hafta 5 0C’ de bekletilir.
Hemen dikim yapılır.
Lale soğanları yavru yapma durumlarına göre de depolarda farklı işleme tabi
tutulurlar. Yavru yapmalarına göre üçe ayrılırlar.
Çok yavru yapan türler:
İlk 3-4 hafta 25 0C ,
Sonraki iki hafta 20 0C,
Sonraki 6 hafta 17 0C,
Dikime kadar 15 0C,
Normal yavru yapan türler:
İlk 3-4 hafta 25 0C ,
Sonraki 8 hafta 20 0C,
Dikime kadar 17 0C,
Az yavru yapan türler:
İlk 6-7 hafta 23 0C,
Sonraki iki hafta 25 0C,
Sonraki 4 hafta 27 0C,
2-3 Hafta 20 0C,
Dikime kadar 17 0C
Sıcaklık artışıyla lale soğanı parçalanması sağlanır. Depo sıcaklığı düşürüldükçe, yavru yapma azalır.
Lale çiçeği üretiminde en önemli etken, soğanların depolanması ve depo sıcaklığıdır. Sökülen soğanların iç yapısındaki değişmeler ve gelişmeler devam ettiği için depo sıcaklıkları, soğanın iç yapısındaki fizyolojik gelişmelerini, çiçek taslaklarının oluşumu ve olgunlaşmasını dolayısıyla çiçek açma zamanlarını önemli ölçüde etkiler.

Soğanlardaki gelişmenin kademeleri incelenerek uygulanacak işlemler saptanır. Soğanların sökülmesinden sonra soğan içindeki çiçeğin olgunlaşıp organlarını tamamlaması, iklimin gidişine, soğanın iriliğine ve çeşidine bağlı olmakla beraber genellikle ağustos ayında tamamlanır.

Lale bitkisinin istenen zamanda çiçek açmasını sağlamak için, soğuklatma işlemi yapılmalıdır. Böylece kesme çiçeğin az olduğu zamanlarda lale çiçeğinin pazara sürülmesi sağlanır. Lale soğanları G dönemine gelir gelmez soğuklatma işlemi yapılmalıdır. Bu işlemde soğanlar 5 – 9 derece sıcaklıkta belli bir süre tutulur. Bu süre içinde herhangi bir aksilik olursa çiçeklenme olumsuz etkilenir. Kör çiçekler oluşur ya da çiçek bozuklukları görülür. Aynı olumsuzluklar G dönemine gelmemiş soğanlara soğutma uygulanırsa da olabilir. Hatta aynı depoda saklanan bazı sebze ve meyvelerin çıkardığı etilen gazı da çiçeklenme üzerine olumsuz etki yapabilir.