DIŞ MEKAN SÜS BİTKİLERİ YETİŞTİRİCİLİĞİ

Dış mekan süs bitkileri çevre düzenlenmesinde kullanılan süs bitkileridir. Bu bitkiler; kullanıldıkları alanı güzelleştirmekten başka sosyal, kültürel, insan ve çevre sağlığı ve turizm açısından çok büyük önem taşımaktadır.
Dış mekan süs bitkilerinin bir kısmı bazı bölgelerde çok iyi yetişirken, diğer bazı bölgelerde ise
gelişemeyebilir. Bu nedenle üretim yapılacak uygun bitkileri seçmek gerekir. Bölgeye uymayan türleri üretmekboşa giden emek demektir.
Yetiştirilecek olan dış mekan bitki türlerinin seçiminde ihtiyaç en önemli unsurlardan biridir. Her bölgede çok sevilen ve kullanılan bitkiler yetiştirme tercihi olmalıdır. Arz talep durumuna göre bitki çeşidi ve miktarı belirlenmek zorundadır. Ülkemizde süs bitkileri üreticileri kendileri için önemli gördükleri bitkilere ve yetiştirme tekniklere ağırlık vererek daha başarılı olmaktadır.
Dış Mekan Süs Bitkilerinin Gruplandırılması
Çevre düzenlemesinde kullanılan dış mekan süs bitkileri çeşitli özelliklere göre gruplandırılmışlardır.
1. Ağaç ve ağaççıklar
a) İbreli ağaç ve ağaççıklar
b) Yapraklı ağaç ve ağaççıklar
2. Çalı formlular
3. Sarılıcı ve tırmanıcılar
4. Çim ve yer örtücü bitkiler
5. Çiçekler ve otsu bitkiler
İBRELİLER
Bu grupta yer alan ağaç ve ağaççıklar genelde herdem yeşil ve iğne yapraklı formdadırlar.
İbreli ağaç ve ağaççıklar çevre düzenlemesinde en önemli bitkilerden biridir. Peyzaj mimarisinin temel ilkelerine uygun olarak yapılan düzenlemelerde estetik açıdan, form ve norm değerleri bakımından en önde gelen bitkilerdir.
Tüketim ve üretimleri göz önüne alınarak belli başlı ağaçları şöyle sıralayabiliriz.
İBRELİ AĞAÇ VE AĞAÇÇIKLAR
Göknar Pinaceae
Abies concolor
Doğu Karadeniz Göknarı Pinaceae
Abies nordmanniana
Falkland Çamı Araucariaceae
Araucaria araucana
Atlas Sediri Pinaceae
Cedrus atlantica
Himalaya Sediri Pinaceae
Cedrus deodara
Lübnan Sediri Pinaceae
Cedrus libani
Yalancı Servi Cupressaceae
Chamaecyparis lawsoniana
Alev Ağacı Taxodiaceae
Cryptomeria japonica
Arizona Servisi Cupressaceae
Cupressus arizonica Greene
Mezarlık Servisi Cupressaceae
Cupressus sempervirens
Ardıç Cupressaceae
Juniperus communis
Yayılıcı Ardıç Cupressaceae
Juniperus horizontalis
Sabin Ardıcı Cupressaceae
Juniperus sabina
Ladin Pinacea
Picea abies
Mavi Ladin Pinacea
Picea glauca
Doğu Ladin Pinacea
Picea orientalis
Ladin Pinacea
Picea pungens
Karaçam Pinacea
Pinus nigra
Sahil Çamı Pinacea
Pinus pinea
Sarı Çam Pinacea
Pinus sylvestris
Duglas Pinacea
Pseudotsuga menziesii
Sekoya Taxodiaceae
Sequoria sempervirens
Porsuk Taxaceae
Taxus baccata
Batı Mazısı Cupressaceae
Thuja occidentalis
Doğu Mazısı Cupressaceae
Thuja oriantalis
Pinaceae
Tsuqa heterophylla
Pinaceae
Tsuga canadensis


YAPRAKLILAR:
Yapraklı ağaç ve ağaççıklar bahçe ve park çevre düzenlemesinde, karayolları peyzajında, çeşitli çevre düzenlemelerinde, ibreliler gibi en önemli bitki türlerindendir. Gövde yapıları, yaprak şekilleri, renkleri, formları, değişik mevsimlerde oluşan çiçek, meyve ve yaprak renkleri ile istenilen renk cümbüşünü sağlayan bitkilerdir. İbrelilerle birlikte koruluk ve ormanlık alan oluşturmalarda kullanılmaları daha sağlıklıdır. Yapraklı ağaç ve ağaççıklar peyzaj planlamada ibreliler gibi temel taşlardan biridirler. Üretim ve tüketim açısından önemli bazı yapraklı ağaç ve ağaççıkları şöyle sıralayabiliriz.

YAPRAKLI AĞAÇ VE AĞAÇÇIKLAR
Akçaağaç Aceracee
Acer campestra
Japon Akçaağacı Aceracee
Acer japonicum
Akçaağaç Aceracee
Acer negundo
Akçaağaç Aceracee
Acer palmatum
Çınar Yapraklı Akçaağaç Aceracee
Acer pseudoplatanus
Şeker Akçaağacı Aceracee
Acer saccharinum L.
At Kestanesi Hippocastanaceae
Aesculus carnea
At Kestanesi Hippocastanaceae
Aesculus hippocastanum
Mimoza Leguminosae
Albizia julibrissin
Kokarağaç Simaroubaceae
Ailanthus altissima
Kızılağaç Betulaceae
Alnus cordata
Kozayemiş Ericaceae
Arbutus onedo
Huş Betulaceae
Betula pendula
Şimşir Buxaceae
Buxus sempervicens
Gürgen Carpinaceae
Carpinus japonica
Gürgen Carpinaceae
Carpinus betulus
Kestane Fagaceae
Castanea sativa
Bignoniaceae
Catalpha bignonoides
Çitlembik Ulmaceae
Celtis australis
Erguvan Leguminosae
Cercis siliquastrum
Kızılcık Cornaceae
Cornus mas
Fındık Corylaceae
Corylus colurna
Bulut Ağacı Anacardiaceae
Cotinus obovatus
Alıç Rosaceae
Crataegus monogyna
Okaliptus Myrtceae
Eucalyptus gunnii
Kayın Fagaceae
Faqus sylvatico
Dişbudak Oleaceae
Fraxinus excelsiör
Fosil Ağacı Gingbaceae
Gingko biloba
Çoban Püskülü Aquifoliaceae
İlex aquifolium
Ceviz Juglaneceae
Juglans regia
Güvey Kandili Sapindaceae
Koelreuteria paniculata
Sarı Salkım Leguminoseae
Laburnum alpinum
Lale Ağacı Mgnoliaceae
Liriodendron tulipifera
Maklora Moraceae
Maclura pomifera
Manolya Magnoliaceae
Mognolia Grandiflora
Süs Elması Rosaceae
Malus floribunda
Ak Dut Moraceae
Morus alba
Karadut Moraceae
Morus nigra
Çınar Platanaceae
Platanus orientalis
Ak Kavak Salicaceae
Populus alba
Karakavak Salicaceae
Populus nigra
Kanada Kavağı Salicaceae
Populus canatensis
Titrek Kavak Salicaceae
Populus tremuloides
Süs Kirazı Rosaceae
Prunus avium
Rosaceae
Prunus cerasifera
Rosaceae
Prunus serrulata
Armut Rosaceae
Pyrus communis
Ak Meşe Fagaceae
Quercus alba
Türk Meşesi Fagaceae
Quercus cerris
Yeşil Meşe Fagaceae
Quecus ilex Herdem
Yalancı Akasya Leguminoseae
Robinia pseudoacacia
Sumak Anacardiaceae
Rhus typhina
Ak Söğüt Salicaceae
Salix alba
Salkım Söğüt Salicaceae
Salix babylonica
Kıvrım Söğüt Salicaceae
Salix matsudana
Mürver Caprifoliaceae
Sambucus nigra
Üvez Rosaceae
Sorbus unedo
Zofora Leguminoseae
Sophora japonica
Ihlamur Tiliaceae
Tilin cordata
Tiliaceae
Tila americana
Karaağaç Ulmaceae
Ulmus glabra
Tesbih
Melia azedarach
Güllük
Liquidamber orientalis


ÇALI FORMLULAR
Çalı formlu bitkiler çevre düzenlemesinde tamamlayıcı olarak rol alırlar. Özellikle çevre düzenleme ölçeği küçüldükçe çalıların önemi artar. Küçük park ve bahçelerde, teras katlarında, bina boşluklarında üstün peyzaj etkileri nedeniyle kullanılırlar. Üretim ve tüketim açısından önemli çalıları şöyle sıralayabiliriz.

ÇALILAR
Kırmızı Yapraklı Akça Ağaç
Acer palmatum “Atropurpureum”
Badem
Amygdalis orientalis
Japon Akübası
Aucuba japonica
Kadın Tuzluğu
Berberis stenophylla
Kadın Tuzluğu
Berberis thungbergii
Kadın Tuzluğu
Berberis vulgaris
Kamelya
Camellia japonica
Demirağacı
Casuarina angustifolia
Japon Ayvası
Chaenomeles japonica
Turunç
Citrus microcarpa
Kızılcık
Cornus mas
Muşmula
Cotoneaster franchettii
Yayılıcı Muşmula
Cotoneaster horizontalis
Sikas
Cycas revoluta
İğde
Eleagnus angustifolia
Taflan
Euonymus japonica

Fatsia japonica
Altınçanağı
Forsythia intermedia
Yasemin
Jasminum officinalis
Oya
Lagerstromia indica
Defne
Laurus nobilis

Mahonia aquifolium
Mimoza
Mimosa pudica
Muz
Musa paradisiaca
Mersin
Myrtus communis
Zakkum
Nerium oleander
Konik Ladin
Picea conica
Bodur Ladin
Picea excelsa “compact”

Pittosporum tobirana

Phoenix canariensis
Ateş Dikeni
Prycantha coccinea
Süs Narı
Punica granatum
Orman Gülü
Rhododendron simsii

Ribes aureum
Gül
Rosa sp.
Altuni Mürver
Sambucus nigra var. aurea

Skimnia japonica
Keçi Sakalı
Spirea spp.
Leylak
Syringa vulgaris
Ilgın
Tamarix tetrandra
Kartopu
Viburnum opulus
Avize
Yucca gloriosa


SARILICI VE TIRMANICILAR:
Sarılıcı ve tırmanıcılar çevre düzenleme çalışmalarında tamamlayıcı rol üstlenirler. Balkon, kameriye, oturma grupları, ağaç altı düzenlemelerinde kullanılırlar. Ayrıca kamuflaj malzemesi olarak görüntüsü istenmeyen objelerin kapatılmasında kullanılır. Önemli sarılıcı ve tırmanıcı bitkilerden bazıları şunlardır.


Sarılıcı ve Tırmanıcı bitkiler
Gelin Duvağı
Bouganvillea glabra var. Sanderiana
Asma
Cissus antartica

Clematis montana -
Orman Sarmaşığı
Hedera helix

Bignonia venusta -
Mavi Sarmaşık
Ipomea purpurea
Acem Borusu
Compsis radicans
Hanımeli
Lonicera caprifolium
Poligon Sarmaşığı
Polygonum baldshuanicum
Amerikan Sarmaşığı
Parthenosis quingifolia
Çarkıfelek
Passiflora sp.
Turna Gagası
Thungbergia alata
Sarmaşık Gül
Rosa sp.
Mor Salkım
Wisteria sinensis

ÇİM VE YER ÖRTÜCÜ BİTKİLER:
Park ve bahçelerde; toprak yüzeyini örten ve düz bir satıh elde etmede kullanılan, yürüyüş parkurları, spor tesisleri ve daha bir çok etkinliklerde yeşil halı örtüsü amaçlı çimler veya diğer yer örtücü bitkiler kullanılır. Çim yer örtücü bitkilerin en önemlisi ve vazgeçilmeyen ilk peyzaj elemanıdır. Çim alansız park, bahçe ve yeşil mekan düşünülemez. İnsanda en çok doğal ortam hissi uyandıran eleman çimdir.

Yer örtücü bitkiler dikiminden önce büyüyünce alacaklı büyüklük ve boyutların bilinmesi gerekir. Bunun yanı sıra çeşitler için uygun yer seçimi yapılır. Küçük alanlarda, bina çevrelerinde kısa zamanda örtüye sahip olmak için daha sık dikim yapılır. Buna karşın geniş alanlarda daha seyrek dikim yapılır.
Yer örtücü bitkilerle çalışmanın amacı toprağı en uygun nemi tutabilecek hale getirmektir. Kumlu topraklarda çok az odunsu bitki iyi bir gelişme gösterebilir. Buna karşılık kötü drenajlı killi topraklarda yetişme açısından zorluk çekebilir.
Yer örtücü bitkilerin en önemli işlevlerinden biriside toprak erozyonunu önlemektir. Aslında tüm bitkiler bu görevi bir noktaya kadar yaparlar. Eğimli alanlarda eğim artıkça toprağı korumak zorlaşır. Düşük eğimlerde her cins bitki dikimi yapılabilmesine rağmen eğim arttıkça daha özel bitki seçimi yapılmalıdır. Bu seçilecek bitkiler büyük ve sağlıklı bitkiler olmalıdır.

ÇİÇEKLER VE OTSU BİTKİLER
Çevre düzenlemesinde renk olarak ve birim alanda en fazla etki yaratan bitki türleridir. Çiçekler olmadan herhangi bir bahçe, park, spor tesisi düşünülemez. Kişilerde yaşama sevincini uyandıran, hayata bağlayan ve neşe veren bitkiler çiçeklerdir. Çiçekler tek yıllık ve çok yıllık diye sınıflandırılabilir. Tek yıllık çiçekler yazlık ve kışlık yetiştirilmeleri nedeniyle de sınıflandırılabilirler. Dış mekan bitkilerinin bu son bölümünü kapsayan bitkileri önem ve kullanım açısından şöyle sıralayabiliriz.

Çiçekler ve Otsu Bitkiler
Gelin duvağı
Achimines hybrid
Manisa lalesi
Anemone apennia
Haseki küpesi
Aquilegia sp
Saraypatı
Aster varieties
Vapur dumanı
Ageratum hybrid
Aslan ağzı
Antirrhinum majus
Koyungözü
Bellis perennis
Begonya
Begonia sp.
Horoz ibiği
Celosia plumosa
Kasımpatı
Chrysanthemum sp

Calendula officinalis
Karanfil
Dianthus alpinus
Karanfil
Dianthus barbatus
Karanfil
Dianthus deltoides
Yıldız
Dahlia dwarf hybrid
Yüksük otu
Delphinium hybrid
İngiliz kadifesi
Eschscholzia californica
Müge
Convollaria majalis
gazanya
Gazania hybrid

Gaillardia aristata
Ortanca
Hydrangea anomola
Süsen
Iris laevigata
Fırça çiçeği
Kniphofia hybrid

Lobelia tenuior
Kazayağı
Mesembryanthemum ciriflorum

Nepeta sp.
Nilüfer
Nymphaea stellata
Sardunya
Pelergonium sp.
Alev
Phlox drummondii
Çuha
Primula vulgaris
Petunya
Petunia sp.
Tütün
Papaver rhoeasvarieties

Ronunculus aquatilis
Kadife
Tagetes patula
Dam koruğu
Sedum acre
Sinerya
Senecio maritima
Menekşe
Vinca sp.
Rozet
Vinca rosea
İran halısı
Zinnia sp.


DIŞ MEKAN BİTKİLERİNDE ÇOĞALTMA TEKNİKLERİ
Fidanlık işletmeciliğinin temel amacını oluşturan bitki üretimi; bilgi, deneyim ve planlamayla birleştiği zaman işletmeler başarılı olur.
Dış mekan süs bitkilerinin üretimi iki temel tekniğe dayanır.
1. Generatif (tohumla) çoğaltma
2. Vejetatif çoğaltma

GENERATİF (TOHUMLA) ÇOĞALTMA
Generatif (tohum) çoğaltma yöntemiyle çok miktarda, ucuz ve kolay fidan üretimi sağlanır. Bu çoğaltma yönteminde ona temel olan tohum hakkında bazı bilgileri dikkate almak gerekir. Öncelikle hangi üretim tohum ile çoğaltılacağına karar vermek gerekir. Daha sonra tohumların teminine çalışılır. Tohumlar bizzat anaçlardan toplanabildiği gibi, bu işin ticaretini yapan kuruluşlardan da satın alınabilir.