Topraktaki fosforun ana kaynağı topraktaki kayaç ve minerallerdir.
Topraktaki fosforun yaklaşık yarısı organik, diğer yarısı inorganik formda bulunur.
Organik fosfor hayvan gübreleri ile ve yeşil gübrelerle sağlanabilir, ancak topraktan ürünle kaldırılan fosforu karşılamak çoğunlukla yeterli olamamaktadır.
Organik tarım kuralları inorganik fosforlu gübrenin kullanımına sinirli olarak izin verir. Bu nedenle fosfor dengesini sağlamak önemli bir problemolmaktadır. Yağışla karşılanan fosfor yılda 1 kg/P/ha/yıl altında olmaktadır.
Organik tarımda kullanılan fosfatlı gübrelerinin karakteristiği çözünebilirliğinin çok az olmasıdır.
En çok kullanılan fosforlu gübreler ham fosfat veya kalkerli topraklarda (pH>7.5) alüminyum kalsiyum fosfattır.
Ancak yapılan surveyler organik tarım çiftliklerin çoğunun ek fosforlu gübre kullanmadığını ortaya koymuştur.
Ham fosfatın gübre olarak kullanımının etkisi çeşitli faktörlere bağlıdır.
Bunlar içerisinde ham fosfatın incelik derecesi, miktarı, toprak pH’si, toprak organik maddesi ve toprağın P içeriği ile yetiştirilen bitki türü önemlidir.
Yeni Zelanda’da yapılan tarla denemelerinde, yağısın yüksek (>
Çözünebilir fosforun kolaylıkla yıkandığı kumlu topraklar hariç, ham fosfat ayni yıl uygulanan superfosfatın yalnızca % 5-30’u kadar etkilidir.
Özellikle mera alanlarında ham fosfat kullanımı diğer bitkilere göre daha uygundur. Düşük toprak pH’si ve toprak solusyonundaki çözünebilir P düzeyinin yüksek olması etkinliği artırmaktadır. Fosforun daha az yıkandığı topraklarda ham fosfat superfosfatin % 5-80’i kadar etkili olmaktadır. Çözünebilir P’un kolaylıkla yıkanabildiği kaba tekstürlü topraklarda ham fosfain düşük çözünürlüğü bir avantajdır ve etkinliği çözünebilir fosforlu gübre formlarına eşit veya daha yüksektir. Alkalin topraklarda ham fosfat daha düşük etkiye sahiptir.
Ürünleri ham fosfattan yararlanabilme kabiliyetleri değişiktir. Tahıllar bu kaynaktan P kullanmada kısmen daha zayıf etki gösterirken üçgüllerin daha etkili olduğu saptanmıştır.
Mikoriza ve toprak bakterileri ham fosfattan P kullanımında artış göstermektedirler. Bu kısmen üçgülün baklagil olmasının etkisindendir.
Amerika’da Soya fasulyesinde yapılan bir çalışmada organik tarımda ham fosfat kullanımıyla verim artısının yalnızca superfosfatin % 15’i kadar olduğu bulunmuştur. Yüksek düzeyde kalsiyum isteyen bitkiler kaya fosfatin çözünebilirliğini hızlandırmaktadır.
Bu bitkiler kalsiyumu depolamakta ve fosforun çözünebilirlik sinirini genişletmektedirler.
 |
| YEAST Factory |
| Turn-Key DOTP Plant |
Yapılan çalışmalarda diğer eriyebilir P formları ile karşılaştırıldığında ham fosfatin kalıntı (artik) etkisinin daha yüksek olduğunu ortaya koymuştur.
Düşük kalıntı etkisi 11 yıl devam edebilmektedir. Sonuç olarak ham fosfat yalnız başına 4-5 yılda bir uygulanmalıdır.
Diğer eriyebilir fosforlu gübreler ham fosfat ile esit miktarda uygulandığında kalıntı etkileri ilk 3-4 yıl ham fosfattan daha yüksektir.
Sıcaklık çözünme oranı üzerine çok düşük etkiye sahip iken, düşük sıcaklıkların ham fosfatın çözünebilirliği üzerine direkt etkisi muhtemel değildir. Bununla birlikte bu durum kisin organik toprak P’unun serbest bırakılması ve düşük sıcaklıkların mineralizasyonu azaltmasının etkisinin ihmal edileceğini göstermez.
Ham fosfatin hayvan gübreleri ile karıştırılarak veya kompost yapılarak uygulanması gübrenin çözünebilirliğini artırmakta kullanılmaktadır.
Organik tarımda öğütülmüş ham fosfat P’lu gübrenin esas formudur.
Çözünebilirliğinin sınırlı olması ve serbest hale geçme oranı ürünlerin P’a gereksinim duyduğunda doğrudan karşılanmasını olanaksızlaştırır. Dolaylı bir yararı da süperfosfatin aksine nispeten yavaş erir olması ham fosfatin mikorizal populasyonu azaltmama yönündedir.