Botanik - TOZLAŞMA

Tozlaşma, bitkinin erkek organında üretilen polenlerin çeşitli nedenlerle dişi organın tepecik bölümüne yapışması olayına denir.
Böylece tepeciğe yapışan polenler, dişicik borusundan yumurtalığa iner döllenme meydana gelir.
Döllenmiş yumurtaya Zigot denir. Zigot gelişerek embriyoyu oluşturur.
Bu polenlerin dişicik borusuna taşınması hava, su ve böceklerle olabilir.
tozlaşma
İlkbaharda çevremizdeki hava rüzgârla uçuşan çiçektozlarıyla dolar.
Çiçek tozları bitkilerin erkek üreme hücrelerinitaşıyan mikroskobik taneciklerdir.
Bu taneciklerden biri bir çiçeğin yapışkan tepeciğine konduğu zaman, içindeki erkek üreme hücresi çiçekteki dişi üreme hücresiyle birleşir.
Bu birleşmeye döllenme denir ve döllenmenin sonucunda bitkinin çoğalmasını sağlayan tohumlar oluşur.
Tozlaşma, çiçektozlarının erkekorgandan dişiorgana taşınma sürecidir.
Bu süreç aynı çiçeğin erkek ve dişiorganları arasında gerçekleşirse "kendine tozlaşma", iki ayrı çiçeğin arasında gerçekleşirse "çapraz tozlaşma" denir.
Ama, çapraz tozlaşmada yalnız aynı türden bitkilerin birbirini dölleyebileceği unutulmamalıdır.
Tüm "üstün" yapılı bitkiler, yani çiçekler, otlar, çalılar, iğneyapraklı ve geniş yapraklı ağaçlar tozlaşma sürecinden yararlanan canlılardır.
Evrimsel açıdan daha alt basamaklarda yer alan, yosunlar ve eğreltiotları gibi basit bitkilerin üreme yöntemleri ise farklıdır.
Rüzgârla Tozlaşma
Çiçektozları genellikle çapı 0,05 milimetreyi geçmeyen, gözle görülemeyecek kadar ufak taneciklerdir.
Bu nedenle bazı bitkiler çiçektozlarının kendi türünden başka bitkilere aktarılmasında rüzgârlardan yararlanır.
İlk bakışta bu size işi şansa bırakmak gibi gelebilir, ama bitkiler o kadar çok çiçektozu üretirler ki, bunların bir bölümü mutlaka amacına ulaşır.
Örneğin, bir tek köknar kozalağının rüzgârlara saldığı çiçektozu taneciğinin sayısı birkaç milyondur.
Rüzgârla tozlaşan bitkilerin çiçekleri genellikle küçüktür ve öbürleri gibi pek dikkat çekici değildir.
Örneğin, söğüt gibi bazı ağaçların çiçekleri rüzgârda sallanan sarkık başak­lar (tırtıl) halindedir.
Buğdaygillerin çiçek başakları ise havada uçuşan çiçektozlarını yaka­layabilmek için ince püsküller oluşturmuştur.
Hayvanlarla Tozlaşma
Pek çok bitki çiçektozlarının aktarılmasında hayvanları kullanır.
Tozlaşmada rol oynayan hayvanların başında arılar gelir.
Çiçekten çiçeğe dolaşarak balözü arayan arılar bir çiçeğin erkekorganlarından kanat ve ayaklarına bulaşan çiçektozlarını, daha sonra kondukları başka bir çiçeğin dişiorganının tepeciğine bırakırlar.
Eğer bir bitkinin çiçektozları başka türden bir bitkinin tepeciğine konarsa döllenme gerçekleşmez; ama aynı türden bir bitkinin tepeciği üstüne konarsa, her çiçektozu taneciği dişiorganın boyuncuğundan yumurtalığa doğru ince bir kılcal boru uzatır. Bu borucukların yardımıyla yumurtalığa ulaşan erkek üreme hücreleri buradaki dişi üreme hücreleriyle birleşir, yani onları döller.
Pek çok bitki balözü taşıdığının bir göstergesi olan, göz alıcı renklere bürünmüş, keskin ve hoş kokulu çiçekleriyle hayvanları kendine çeker.
Böylece çiçeğe gelen hayvan balözüyle ödüllendirileceğini bilir.
Ayrıca, bitkisel şekerlerden ötürü yapışkan ve tatlı olan çiçek­tozları da çekiciliği artırır.
Bazı bitki türleri ise balözü sunmadığı halde, öbür çiçekli bitkileri taklit ederek hayvanları renkleriyle kandırabilir.
Bazı orkideler bu aldatmacayı daha da ileri götürerek çiçeklerini böceklere benzetir.
Ör­neğin, Ophrys cinsinden orkideler toprak arısının dişisine benzeyen çiçeklerinden ötürü erkek toprak arılarının akınına uğrar.
Erkek organ bu yanılgıyla dişi taklidi çiçekle çiftleşmeye çalışırken orkidenin erkekorganlarından kopan çiçektozları böceğin başına yapışır.
Daha sonra başka bir orkideye gittiğinde çiçektozlarını o çiçeğin tepeciğine bulaştırır.
Bazen de bitkiler, böcekleri kendine çekebilmek için güzel renkli ve hoş kokulu çiçekle­rin tersine, kötü kokulu çiçekler üretir.
Örneğin, Rafflesia cinsinden bazı türlerin çiçekleri, kokmuş eti andıran çok kötü bir koku yayar.
Ne var ki, insanlar için dayanılmaz olan bu koku, yumurtalarını bırakabileceği bir hayvan leşi arayan sinekleri çiçeğe çekerek tozlaşmada çok önemli bir rol oynar.
Kahkahaçiçeği ve petunya gibi, çiçekleri huniye benzeyen bazı bitkilerde balözü çiçeklerin dibinde, yani ulaşılması oldukça zor bir yerde bulunur.
Bu tip çiçeklerden ancak kelebekler gibi uzun, borumsu dilleri bulunan böcekler balözü alabilir ve böylelikle tozlaş­maya yardımcı olabilir.
Kuşlar ve yarasalar da tozlaşmada görev alan hayvanlardandır.
Örneğin mine ağacı ve çingülü çiçeklerinden beslenen kolibriler gagalarına ve başlarına bulaşan çiçektozlarını bir çiçekten ötekine aktarırlar.
Karanlık bas­tığında yuvalarından çıkarak yiyecek aramaya koyulan yarasalar ise gece açan çiçeklerin çevresinde uçuşarak balözü yalarlar ve bu arada yüzlerine bulaşan çiçektozlarını öbür çiçeklere taşırlar. Bazı su bitkilerinin çiçek­tozları ise akarsularla taşınır.